Республиканы барык 14 чылдың дургузунда удуртканының соонда Шолбан Кара-оолдуң халажылгаже бо чылдың апрелде үнгениниң соонда, ук албан-дужаалга түр үеде томуйлаткан Владислав Ховалыг сентябрь 19-та эртер чазак даргазының соңгулдаларынга киржир күзелин илереткен.
«Чүнүң-даа мурнунда Владимир Путинниң мээң мурнумга салган сорулгаларның шиитпирлээшкининче кичээңгейни мөөңнээр ужурлуг мен. А соңгулдаларга хамаарыштыр алыр чүве болза, бүрүткел эгелей бээри билек-ле, документилерни киирер мен» деп, СЭТА-га берген интервьюзунга Ховалыг чугаалаан.
Команданың хевирлээшкини
Ховалыгның ат-сураа регионда билдингир кижи, ол республиканың Саң-хөө амызынга болгаш өске-даа саң-хөө черлеринге ажылдап турган, 10 чылдың дургузунда найысылал Кызылдың мэри болуп келген. Сөөлгү чылдарда «Тываэнергосбыт» компанияны удурткан.
«Бир эвес мээң мурнумда салдынган сорулганың дугайында чугаалаар чүве болза, ол хөй талалыг-даа болза, чаңгыс угланыышкынныг—республиканың хөгжүлдезин уламчылаары, чидиг айтырыгларны шиитпирлээри. Чижек кылдыр алырга, регионну ядыы-түреңги байдалдан уштурун кызыдары, ажылчын туруштарны тывары болгаш тургузары, электри энергиязынга өртектерни чавызадыры, социал чуртталга оран-савазын хөйү-биле тудары» деп, ол чугаалаан.
Апрель төнчүзүнде В. Ховалыг республиканың эрги чазаан халажыдып чорудупкаш, чаа команданы күштелдирери-биле элээн каш удуртукчуларны солаан.
«Командаже ап болгу дег тодаргай кижилерни кыдыындан хайгаарап көрүп, элээн арга-дуржулгалыг коллегаларым-биле, адырларның хоочуннары-биле сүмележирин уламчылап тур мен. Мээң-биле ам-даа ажылдаарын уламчылап турарлардан тодаргай санал-оналдарны, боттуг шиитпирлээшкиннерни манап турар мен. Куруг черге өрээл ээлеп, саазыннар ынай-бээр сескелээр кижилерниң меңээ херээ чок” деп, интервью берикчизи чугаалаан.
Инвестиция төлевилелдери
Салдынган сорулгаларны шиитпирлээринге кол чепсек – Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң амы-хууда программазы болур. Ол дөрт чылга көрдүнген, ооң баштайгы ажыл-хемчеглери ам безин күүсеттинген — чижээлээрге, демир-бетон кылыглар заводу ажыттынган. Бо чылдың августа, Тыва Арат Республиканың 100 чылдаанында, күүсеттинерин манап турар дараазында бир төлевилел — «Чедер» санатория-курорт болгаш кадыкшыдылга комплекизин тургузары.
«Көңгүс чоокта чаа чазак хуралынга Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң амы-хууда программазында төлевилелдерниң боттаныышкынын чугаалаштывыс. Чижек кылдыр алырга, «Вавиол» компанияның тургузуп турары черлик кат-чимис болбаазырадыр комплекс ам безин продукцияны бүдүрүп эгелей берген» деп, Ховалыг чугаалап турар. Регионда Курагино — Кызыл аразының демир-орук адырын ажылдадып киирерин манап турар, ол Тываны Транссиб-биле каттыштырар.
«Элегес — Кызыл — Курагино аразының демир-оруун хөмүр-даш чыдымының шиңгээлдези-биле катай тудары көрдүнүп турган. Амгы үеде бо айтырыгда бергедээшкиннер тургустунуп келген. Россия Федерациязының чазаа ук төлевилелди беш чыл хуусаага ара доктаадырының дугайында шиитпирни хүлээп алган. Ол дээрге, тудугну чорударындан ойталааны эвес-тир. Төлевилел документациязының ажылдап кылыышкыны уламчылап турар, ол күрүне экспертизазын эртер ужурлуг. Хөмүр тывыжының негелделериниң өскерлиишкининге белен турар ужурлуг бис» деп, Ховалыг чугаалаан.
Чуртталга оран-савазы, школалар болгаш уруглар садтары
В. Ховалыгның чугаалап турары-биле алырга, чаа команданың мурнады боттандырар чүүлдериниң санында — тудуг адырын хөгжүдери болгаш чуртаар оран-саваның өртээн бадырары болур. Амгы үеде республикада туттунуп турар хөй аал чурттаар бажыңнарны кол нуруузунда элеп-бустур четкен бажыңнардан хамаатыларны көжүрериниң база өскүс уругларны чурттаар оран-сава-биле хандырарының программаларының күсели-биле тудуп турар. Чаа удуртулга чурттаар оран-сава рыногун дагын катап тургузар апаар-дыр.
«Тывада шимчевес өнчүге өртектерниң бедии, ол дээрге бажың-балгаттың катап садыглаашкыны-биле холбашкан болуп турар. Чаа бажыңнарны тудуп, инвесторларга база бо рынокка чижилгелиг байдалдарны тургузуп тургаш, шак ынчаар байдалды өскертир херек. Чүгле бо бүгү чүүлдер шимчевес өнчүге өртектерни чавызадып болур» деп, республика баштыңының албан-хүлээлгелериниң түр күүседикчизи чугаалап турар.
Бо чылдың эң чугула объектилериниң бирээзи – Кызыл хоорайның кыдыында улуг школаның тудуу. Ында школа назылыг 2 муң хире уруглар чурттап турар. Школаларже чедип алыры оларга чидиг айтырыг болуп турар. Ынчангаш чурттап турары черинден ырак эвесте школага өөренири оларга чгула деп, Ховалыг демдеглеп турар.
Ол ышкаш 2021 чылда 360 олуттуг беш уруглар садын тудары көрдүнүп турар. Кызыл хоорайның “Мурнуу” микрорайонунга 825 олуттуг школаның тудуу эгелээр.
Тывада 2021 чылды Улусчу эгелээшкиннер чылы кылдыр чарлаан. Улусчу эгелээшкиннерниң боттанылгазы чурттакчылыг черлерниң социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң айтырыгларының шиитпирлээшкининге хөй санныг чурттакчыларны хаара тудар деп санап турар. «94 хоорай-суурларның чурттакчылары 160 саналды киирген, 12 төлевилел деткимчени алган. Оларның кол нуруузу иштикиниң туризмин хөгжүдери, регионче инвестицияларны хаара тудары, девискээрлерниң, аржаан-сугларның чаагайжыдылгазы-биле холбашкан. Бо удаада саң-хөө деткимчезин албаан төлевилелдерни хамаарышкан яамылар даңзыга алырлар ”деп, ол бүзүреткен.
Тарылга
Бөгүнде тоң чугула шалыпкын сорулгаларның санынга ол коронавируска удур тарылга ажылдарын хамаарыштырып турар. Бо хүннерде Тываның улуг чурттакчы чонунуң 30 ажыг хуузу тарылганы эрткен. Хоочураан аарыгларлыг кижилер безин тарылганы идепкейлиг эртип турарлар, шупту тарыткан кижилерниң санында оларның үлүү 26 хуу болуп турар.
«Тарылга Тывада шуудап турар, ол чурттуң иштинде эң эки көргүзүглүг беш девискээрниң санынче кирип турар. Бистиң тускай мергежилдиглеривистиң санап турары-биле алырга, бир эвес тарылганың темпилери моон-даа соңгаар мындыг деңнелдиг болур чүве болза, Тывага коллективтиг иммунитет бо чылдың октябрьда хевирлеттинип болур — деп, Ховалыг демдеглээн. — Эрткен чылын бодум коронавирус хамчыынга алыстым. Мындыг таварылгада тарылга эрткен ажыы чок деп эмчилер чугаалаарлар-дыр. Чогум мээң өг-бүлемниң кежигүннери тарыдып алган улус”.
#Тываныңчазаа #Вячеславховалыг #Соңгулдалар #ТМГмедээлер #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews
