Тываныӊ саӊ-хөө бюджет хайгааралыныӊ албаны – республиканыӊ бюджет акша-хөреӊгизин болгаш материалдыг өнчүнү сорулгаларга дүүштүр ажыглаарын харыылаар күрүнениӊ кол албан черлериниң бирээзи.
Ведомствонуӊ удуртукчузу Татьяна Моӊгуштуӊ тайылбырлааны-биле алырга, бо эртип турар чылда казна, бюджет албан черлериниӊ саӊ-хөө ажыл-агый чорудулгазынга 58 хыналда ревизияны эрттирген. Оон аӊгыда, чүгле чаңгыс хандырыкчылар-биле (поставщик) чардынган 25 керээниӊ күүселдезин хынаан.
2024 чылда ниити хемчээли 4,5 ажыг млрд рубль бюджет хөреӊгизин хынаан. Илереп келген хажыдыышкыннардан алырга, 500 ажыг сая рубльди чөптүг эвес чарыгдаан. Ооӊ иштинде бюджет хөреӊгизи – 433 сая рубль, садып алыышкын адырында – 86 сая рубль.
Хажыдыышкынныӊ хөй нуруузу бюджет хөреӊгизин хоойлуга дүүштүр ажыглавайн барганында дээрзин сайгарылга көргүскен.
Чагыкчылар садып алыышкын талазы-биле дараазында чүүлдерни хажыдып турар:
- Керээниӊ эге (эӊ улуг) өртек-үнезин санаар чурумну азы сагыыр ужурлуг майык-хевирни сагывайн барганы;
- Хандырыкчыныӊ (подрядчиктиӊ, күүседикчиниӊ) хире байдалын тодарадыр аргаларны ажыглавайн, шын эвес шиитпир хүлээп алганы;
- Керээниӊ негелдезин азы оон-даа өске чүүлдерни үреп хажыткан хандырыкчыныӊ харыысалгалыг болурун негевейн, хемчээн албайн турары.
Сөөлгү үш чылдыӊ көргүзүглери хажыдыышкыннарныӊ хемчээлиниӊ эвээжээнин херечилеп турар. 2022 чылда 1 млрд рубльден 906 сая рубль, а бо эртип турар чылда 519 хире сая рубль апарган. Ол дээрге республиканыӊ бюджединге хора чедирер чоруктарныӊ чавырлып, когаралдыӊ хемчээлиниӊ эвээжеп келгенин көргүзүп турары-дыр. Ук албан чериниӊ шиитпирлиг ажылыныӊ түӊнели ындыг болган. Тодаргайлаарга, садып алыышкын кылырда, хажыдыышкын болдурбас дээш, кичээнгейлиг болурун сагындырар. Иштики саӊ-хөө хынаар органнарны таарыштыр уштап-баштаар, ниити ажылыныӊ деӊнелин бедидер талазы-биле тускай угланыышкынныг ажылдап келгени ол.
Албан чери 2023–2024 чылдарда бедик мергежилдиг кадрларны шилиир сорулга-биле шупту кожууннарныӊ болгаш Ак-Довурак хоорайныӊ чагыргалары-биле дугуржулгаларны чарган. Ынчангаш кожууннарга квалификациялыг кадрлар тургузар, муниципалитет иштинге саӊ-хөө хыналдазын чорудар албан-хүлээлгени күүседирде, демниг кады ажылдажылганы организастаар.
Бо эртип турар чылда Кызыл биле Чадаана хоорайларга семинарлар болган. Аӊаа бот-башкарылга органнарыныӊ, саӊ-хөө эргелелиниӊ удуртукчулары, ревизорлар, бухгалтерия ажылчыннары, Бай-Тайга, Мөӊгүн-Тайга, Өвүр, Сүт-Хөл, Чаа-Хөл, Улуг-Хем, Кызыл кожууннарныӊ, Ак-Довурак хоорай чагыргаларыныӊ даргалары киришкен.
Күрүне болгаш муниципалдыг ажылга хереглээн чүүлдерни садып ап тургаш, эӊ-не хөй хажыдыышкыннар дугайында ревизорлар чугаалап берген. Бюджет сметаларын, саӊ-хөө ажыл-агыйыныӊ планнарын күүседип турда, частына бээр чүүлдерни тайылбырлаан.
Хыналдалар, садып алыышкын талазы-биле хажыдыышкыннар, бюджет хөреӊгизин чедимче чок чарыгдааны дээш административтиг харыысалгага онаажырыныӊ дугайында семинарныӊ киржикчилериниӊ салган кезек айтырыгларынга харыылап берген.
Ревизияларныӊ, хыналдаларныӊ түӊнелдерин, хажыдыышкыннарны тыпканын, оларны чайлатканын, бюджетке чедирген когаралды катап эгидериниӊ дугайында шупту медээлерни республиканыӊ Баштыӊы Владислав Ховалыгга дамчыдып турар.
Хажыдыышкынныӊ кол чылдагаанын айтып, ону чайладырын негээн бижиктиӊ болгаш бижимел айтыышкынныӊ хоолгазын бюджет акша-хөреңгизин хувааган ол үстүкү ведомствоже чорудар. Негелдени күүсеткенин олар хынаар, чогуур хемчеглерни алыр.
Республиканыӊ күрүне хереглелинге садып алыышкын кылып тургаш, бюджет хөреӊгизин холгааргап чарыгдаан, эрге-хоойлу хажыткан барымдаалар дугайында прокуратура органнарынга албан ужуру-биле дыӊнадыр.
Республиканыӊ саӊ-хөө бюджет хайгааралыныӊ албаныныӊ чогуур медээзи-биле ёзугаар прокурор хоойлу-дүрүмнүг хемчег алыр.
Р. ДЕМЧИК очулдуран.
“Шын” №99 2024 чылдың декабрь 25