Найысылалдың мурнуу чүгүнде, Иркутская кудумчузунда, көдээ ажыл-агый рыногу хагдынган. Ооң чылдары-биле хоойлуга удур ажылдап турганы илереттинген. Каш чылдар дургузунда ук рынок хөй санныг көдээ ажыл-агый продукциязын садып-саарар, дыштаныр хонуктар келирге-ле, чоннуң эң баар чери турган. Бо хонуктарда ында чаңгыс-даа кижи чок, эргижирээн куруг столдар болгаш каш арткан бок. Рыноктуң хагдынган кол чылдагааны – чер хоойлузунуң негелделерин хажытканы. Рыноктуң девискээри тодараттынган шыңгыы сорулгалыг.
Регионнуң Чер болгаш өнчү-хөреңги хамаарылгаларының яамызының специалистериниң тайылбырлааны-биле, ук участокка чүгле каът бажыңнар тударын чөпшээреп турар. Көдээ ажыл-агый продукциязының садыглажылгазы хоруглуг.
"Бо девискээрде көдээ ажыл-агый рыногу тургустунган, хоойлу ёзугаар чүгле хөй каът бажыңнар тударынга чөпшээрелдиг. Ынчангаш бо черге рынок ажыл-чорудулгазы болдунмас" – деп, Тываның чер болгаш өнчү-хөреңги хамаарылгалырының сайыдының оралакчызы Өлчей Ондар чугаалаан.
Ындыг-даа болза чонну эң дүвүредип турар айтырыг — малчыннардан дорт аъш-чемни кайыын садып ап болурул? Эрги рыноктан он метр хире черде чаа рынок ажылын чорудуп эгелээн. Эрге-чагырганың дыңнатканы-биле алырга, шупту херек чүүлдер чаа рынокта бар: садып алыкчылар алган бараанының деңзизинге чигзинмес кылдыр, кирер кол эжиктиң чанында деңзилер тургускан, малчыннарга көрдүнүп каан дериттинген өрээл болгаш садыглаарынга эптиг баартактар бар.
Эрткен дыштаныр хонуктарда чаа көдээ ажыл-агый рыногу ажылын эгелээн. Кижи бажы кизирт болган. Көдээ ишчилер чаа эптиг баартактарга чүзүн-бүрүн барааннарын делгепкен. Ында огородтан эртенги дүжүттүң ногаа аймаа, аалдардан эккелген сүт кылыглары болгаш эът аймаа.
Ниитизи-биле девискээрде 70 садыглажылга баартактары бар. Сайгарлыкчылар өскерлиишкиннерге өөрүп турарлар.
“Бо чаа рынокту эптиг кылдыр кылып каан чүве-дир, чаъс болгаш изиг хүнден-даа кижи кортпас. Садып алыкчылар эртип дүжерге-даа таарымчалыг, бараан салыр столдарын-даа онза кылган” – деп, садыгжы Саида Чаш-оол демдеглээн.
Эң чугула чүүл — аъш-чем өртээн шыңгыы чурумчуткан. Садып-саарып турар продукцияның өртек-үнезинче онза кичээнгейни угландырган.
“Ылаңгыя өртектерни кайы хамаанчок улгаттырбазынче кичээнгейни салып турар бис. Тываның Экономиктиг хөгжүлде болгаш бүдүрүлге яамызы, Республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы, ол ышкаш чаа Көдээ ажыл-агый рыногунуң эргелели эът өртектерин кызыгаарлаар үш талалыг дугуржулганы чарган. Продукцияның үнези эъттиң садып алыр өртээниң 30 хуузундан хөй эвес болур ужурлуг. Ынчангаш чонга эътти чиик өртекке садып ап болур девискээрни тургус- кан” – деп, Тываның экономиктиг хөгжүлде болгаш бүдүрүлге сайыдының оралакчызы Аржаана Донгак чугаалаан.
Чаа рынокту Росхереглелхайгаарал албан чери хынаан. Санитарлыг нормаларга бүрүнү-биле дүгжүп турар.
Олча ОНДАР.
Чуруктарны Тываның Экономиктиг хөгжүлде болгаш бүдүрүлге яамызының арнындан алган.
“Шын” №26 2025 чылдың июль 10
