Тыва эр кижиниң үш оюну – хүреш, аът чарыштырары, ча адары. Тыва үндезин культура төвү 2015 чылдан тура ча адар оюнну чон аразынга нептередип, сайзырадып эгелээн.
Чыл санында-ла Наадым, Шагаа дээн чижектиг улуг байырлалдар үезинде республиканың кожууннарынга болгаш Кызыл хоорайга тыва ча адарының баг адар хевирин удаа-дараа эрттирип келген. Чылдан чылче ооң киржикчилериниң саны көвүдеп, тыва эр кижилерниң эрте-бурунгу өгбелерден дамчып келген чараш оюнунга аныяктарның сонуургалы улгадып турар. Ылаңгыя спорттуң ук хевиринге херээжен чоннуң сонуургалы кайгамчык.
Чаңгыс удаа эвес тергиидээннерниң бирээзи – Чимис Кыргыс. Ол «Наадым–2024» байырлалынга адыгжылар аразынга шылгарап үнген. Үжен ажыг эки белеткелдиг, хөй чедиишкиннерлиг, часпас адыгжы кыстарны ажып эрте бергенинге боду бүзүревээн.
Чимис Кыргыстың ук спортка арга-дуржулгазы улуг эвес. Ол 2019 чылдан тура ча адар хевирни сонуургап эгелээн. Аңаа улуг идигни арга-шинээ кызыгаарлыг адыгжыларның бирээзи өөнүң ээзи Чалым Кыргыс берген.
Чадан баг адар хевириниң онзагай чүүлү – тыва ча аар, согуну узун, согуннуң болчуузу улуг. Багның деңзизи база аар өдемектен үндүр адары берге, ону чүгле болчуузу улуг согун-биле үндүр адып болур. Ындыг-даа болза Чимис Кыргыс чалданыш чок, бергелерге торулбайн, ук спортче хандыкшый берген. Ол ча адарының чаа хевирлерин база шиңгээдип ап турар. Январьда Орёл хоорайга ча адырының “3D” хевиринге бедик үре-түңнелдиг киришкеш келген. Ук маргылдаа оран-сава иштинге эвес, чүгле арга-арыгга эртер. “3D” хевир шын аңнаашкынга дөмей, ылгавыры – дириг амытаннар орнунга оларның дүрзүлеринче каралаар. Ам 2025 чылдың январьда ол улуг маргылдаага 2 дугаар киржиринге Чимис Кыргыс улуг күженнишкинниг белеткенип турар.
Ол чүгле тергиин спортчу эвес, үлегер-чижектиг ие. Ийи ажы-төлү спортка бедик чедиишкиннерлиг. 11 класс уруу ча адар хевирниң спорт мастериниң кордакчызы, оглу хүреш маргылдааларының идепкейлиг киржикчизи. Чимис Кыргыс – Тывада 2024 чылдың шыырак спортчуларының аразынче кирген. «Спортчу элита» мөөрейниң тиилекчилериниң бирээзи. Ол аныяк-өскенге кайгамчык үлегерни көргүзүп турар. Өөренири кажан-даа орай эвес, 30 ажыг харлыг тургаш спорттуң бир хевирин эгезинден тура шиңгээткеш, бедиктерже үнүп болур деп чүүлдү бодунуң чедиишкиннери-биле бадыткап турар.
Олча Ондар.
Чурукту Чимис Кыргыстың хуу архивинден алган.
“Шын” №100 2024 чылдың декабрь 28
