Эрткен субботада, май 13-те, Чеди-Хөл кожууннуң Хендерге сумузунуң девискээринде Кызыл-Тей деп черде «Таңды-Уула» деп чайлаг-турбаазага республика чергелиг шыдыраа маргылдаазы болуп эрткен.
Ада-өгбезиниң шагдан тура чайлаглап чораан одар-белчиирлиг, онзагай чурумалдыг Кызыл-Тей деп черге чайлаг-турбаазаны кожууннуң муңчу малчыны Буян Оруспай 2017 чылда ажыткан. Оон бээр ол чайлаг-турбаазага хөй санныг иштикиден, даштыкыдан туристер дыштанган.
Бо чылдың ээлчеглиг турисчи сезонун «Таңды-Уула кубогу» деп республика чергелиг шыдыраа маргылдаазы-биле ажытканы ол.
Хендергениң кезек Саттардан Оруспайлар төрел-бөлүүнүң амгы салгалы ажылгыр-тудунгур ада-өгбезин дөзеп, чер-чуртун ээлеп, бай-шыырак чурттап, ажылдап чоруур деп чүвени маргылдаага киришкен бүгү республикадан шыдыраачылар көрген.
Швейцар система-биле 9 салыг дургузунда болган дүрген ойнаар шыдыраа маргылдаазынга 14 херээжен, 52 эр шыдыраачылар киришкен.
Херээжен шыдыраачылар аразынга чидиг демиселдиң түңнелинде, 9-тан 7 санны алган, алыс чурту Чаа-Хөл-даа болза, ажылдап-чурттап турар чери Чеди-Хөл дээш ойнаан Айлаң Чыпсын бирги черни бүзүрелдии-биле чаалап алган. Ийиги черге 6,5 санныг Чөөн-Хемчиктен Саида Домбу төлептиг болган. Кызылдан Кежикмаа Энге-Маадыр 6 санныг 3 дугаар болган. Чаа-Хөлден хоочун шыдыраачы, тренер башкы Алла Кенден база 6 санныг болза-даа, немелде көргүзүглер-биле шаңналдыг чер кирбейн барган.
Эр улус аразынга мөөрейге республиканың аңгы-аңгы чылдарда 5 чемпиону киришкени солун болган. Оларның аразынга херээжен улус аразынга Кызылдың 15 дугаар лицейиниң онгу классчызы, Тываның 5 дакпыр чемпиону Шуру Ондар база ойнааш, 2 дугаар черни алган.
Шуруну херээжен шыдыраачылар аразынче 18 хар четпээн дээш киирбейн барза-даа, маргылдааны организастаан Чаян Оруспайның шиитпири-биле ону эр улус аразынга ойнаарын чөпшээрээн. Түңнелинде аңаа тускай акша шаңналын тывыскан.
Эр улус аразынга 18-тен 45 харга чедир шыдыраачылар аразынга бирги черни республиканың 5 дакпыр чемпиону Артыш Чүлдүм (Чөөн-Хемчик, Кызыл) чаңгыс аштырыгга таварышса-даа, бүзүрелдии-биле чаалап алган. Дыңнаары кошкак спортчулар аразынга шыдыраага Россия чемпиону, спорт мастери Алдар Ооржак 6 санныг 2 дугаар болган. Өвүрден Эртине Доржу (6 санныг) аңаа немелде көргүзүглер-биле аштырыпкаш, 3-кү черни ээлээн.
Чадаанадан республиканың 3 дакпыр чемпиону Орлан Сарыглар 45 — 60 харлыг шыдыраачылар аразынга 6,5 санныг чемпионнаан. Сүт-Хөлдүң Алдан-Маадыр төлээзи Олег Ооржак (6 санныг) ийи дугаар болган.
Чеди-Хөл кожууннуң чагырга даргазының экономика талазы-биле оралакчызы Дмитрий Оюн бо назы-хар бөлүүнге 3-кү черни ээлээнин баштай улус кайгап турган. Сөөлүнде билдинип келгени-биле, Дмитрий Оюн Тываның 15 дакпыр чемпиону, улуг тренер башкы Николай Петрович Шишигинниң өөреникчизи болган. Ынчалдыр маргылдааның киржикчилеринге байыр чедирип келген дарга, боду база ойнааш, шаңналдыг черже киргени база солун болган.
Алдан хар ашкан хоочуннар аразындан хары угда 3 шыдыраачы 6,5 — 6,5 саннарлыг болганы-биле тиилекчилерни база-ла немелде көргүзүглер дузазы-биле илереткен. Ынчалдыр бирги черни Барыын-Хемчиктен Сергей Хомушку алган. Ийиги черге республика чемпиону Валерий Куулар (Өвүр) төлептиг болган. Кызылдан архитектор, хоочун шыырак шыдыраачы Орлан Донгак 3 дугаар черни ээлээн.
Үргүлчү-ле төрээн кожууну Улуг-Хем дээш ойнап чоруур, Тываның Шыдыраа федерациязының хүндүлүг президентизи Мерген Анай-оол 6 санныг, ниитизи-биле 8 дугаар черни алза-даа, бо удаада назы-хар аайы-биле бөлүктер аразынга астыгып чыдып каан… Эзер чазаар шевер болгаш Эзер-Дамдың шола аттыг турган Сат Оруспайның акызының уйнуу Мерген Анай-оол, маргылдааның доктаал-саавырын боду тургускаш, аныяктарны ашса-даа, боду шаңнал кирбейн баар кылдыр бижээн болган.
Буян Оруспайның арат ажыл-агыйының эрттиргени республика чергелиг «Таңды-Уула кубогу» дээш маргылдааның тиилекчилерин шуптузун алдын медальдар, тускай кубоктар, хүндүлүг бижиктер, акша шаңналдары болгаш шыырак ирттер-биле шаңнаан.
Команда аайы-биле «Таңды-Уула кубогун» Чөөн-Хемчиктиң шыдыраачылары чаалап алганнар.
Мерген КЫРГЫС,
Авторнуң тырттырган чуруктары.
"Шын" №35 2023 чылдың май 17
