2022 чылда Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле Россияның экологтуг ниитилелиниң удуртукчузу Рашид Исмаиловтуң башкарылгазы-биле Экология айтырыгларының талазы-биле чөвүлелди тургускан. Күрүне политиказының долгандыр турар хүрээлелдиң камгалалының адырынга эң кол сорулгазы болза, хөй-ниитиниң чаңгыс аай боттуг үзел-бодалын хевирлээри болур.
Февраль 21-де Тываның Чазаанга регионнуң чидиг айтырыгларын сайгарып чугаалажыр ийиги хуралы болган. Хуралдың киржикчилери республиканың бир кол берге айтырыы– Тываның найысылалының агаарының хирленгениниң дугайында чугаалашкан. Ооң кол үндезини – хуу секторлар, ведомстволарның котельнаялары болгаш ЧЭТ дээрзин аңаа демдеглээн.
Бо айтырыгны «Экология» национал төлевилелдиң «Арыг агаар» федералдыг төлевилели шиитпирлеп шыдаар. Тыва бо федералдыг төлевилелге киржир аас-кежиктиг болган. Төлевилелди боттандырар сорулга-биле эрткен чылын бистиң республикага агаарның хирленгениниң деңнелин тодарадыр шинчилелдерни чоруткан. Тываның Одалга болгаш энергетика яамызында ук айтырыгны шиитпирлээри-биле болгу дег ажылдарны кылып чоруткан.
ТР-ниң одалга болгаш энергетика сайыды Эдуард Кууларның чугаалап турары-биле алырга, агаарның хирлениишкинин шиитпирлээр бир арга – Кызыл хоорайны газчыдары.
«Эрткен 2023 чылда Тываның одалга-энергетиказының турум байдалын чаартыр талазы-биле улуг ажылды эртем-шинчилел институду болгаш Газпром, Промгаз-биле кады чоруткан бис. Ук төлевилелди боттандырарынга 17 млрд рубль түңнүг акшаландырыышкын херек. Бистиң найысылалга чедир газты транспортировкалаарындан хамааржып турар» — деп, сайыт чугаалаан.
Дараазында база элээн улуг чарыгдал үндүрер печкадан электрилиг одалгаже шилчиир талазы-биле айтырыгны чугаалашкан.
Специалистерниң санаашкыннары-биле алырга, ону боттандырарынга 146 трансформаторну немей тургузары эргежок чугула. Ол ышкаш найысылалдың оң, солагай талакы эриктери база Вавилин ээтпээнге күш четпейн турар электри четкилериниң багай шынары берге айтырыг болуп артпышаан. Ынчалза-даа ниитизи-биле чоокку үеде ол айтырыгларны шиитпирлептер арга турар дээрзин регионнуң одалга болгаш энергетика сайыды дыңнаткан.
«Амгы үеде Президентиниң даалгазы-биле РФ-тиң Чазааның деңнелинге 5 субъектиниң электри четкилериниң хөгжүлдезиниң талазы-биле шиитпирни үндүрген. Ооң хөгжүлдезинге Россети немелде акша-хөреңгини алыр. Дараазында акшаландырыышкынче аварийлиг талазы-биле даңзыже бистиң регион кирген» — деп, Эдуард Куулар чугаалаан.
Ол ышкаш хоорайның хуу секторун экологияга хора чедирбес автоматчыткан котёлдарже шилчидер дугайында база саналдаан. Бо база системалыг шиитпир негеттинер электри күжүнүң дугайында айтырыг-дыр. Бо үш саналдың кайызын хүлээп алыры, акша-хөреңги салыышкынын таарымчалыг санап алырындан хамааржыр.
Россияның экологтуг ниитилелиниң даргазы Рашид Исмаиловтуң чугаазы-биле алырга, салган акша-хөреңги регионнуң экология айтырыгларын шиитпирлээринге кандыг салдарлыг болганын билип алыры-биле чарыгдалдың санаашкынын боттандырары эргежок чугула.
Федералдыг төлевилелдиң хуусаазы-биле алырга, бо берге айтырыгның шиитпирин хүлээп алгаш, 2030 чылга чедир боттандырган турар ужурлуг. Чазактың кол сорулгазы – хамаатыларның кадыкшылы, ынчангаш ажылдың чорудулгазын дүргедедири эргежок чугула деп, Тываның Баштыңы демдеглээн.
«Ону саадаткан херээ чок, чүге дээрге ол кызылчыларның кадыкшылынга дорт хамаарылгалыг. Берге айтырыгның эң-не камналгалыг шиитпирин манап тургаш, эң-не кол – чурттакчы чоннуң кадыкшылын чидирип алыр бис. Шупту ону билип алгаш, сорулгалардан салыры күзенчиг-дир» — деп, Владислав Ховалыг чугаалаан.
Бистиң корр.
Чиңгис СААЯНЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №14 2024 чылдың февраль 24
