Удавас школачыларның часкы дыштанылгалары эгелээр. Ынчангаш ТР-ниң Өөредилге яамызы назы четпээн уругларга «комендант шагын» сагыырын сагындырып турар. Ол дээрге-ле 18 хар четпээн ажы-төл кежээкиниң 22.00 шактан эртенгиниң 06.00 шакка чедир кудумчуга болгаш хөй-ниити черинге турары хоойлу ёзугаар хоруглуг деп санаттынар.
Неделя санында Иштики херектер яамызының ажылдакчылары назы четпээн уруглар-биле озал-ондак болдурбазы-биле хөй-ниити черлеринче үнүүшкүннерни чорудуп турар. Дүнеки үеде ада-иезиниң үделгези чок назы четпээн уругларны хөй-ниити черлеринден тудуп эккеп турар таварылгалар бар. Оларның ада-иелери хоойлуну хажытканы дээш административтиг харыысалгага онаажыр апаар.
Ада-иелерниң хөй кезии ону деткип, а харын-даа боттарыныы-биле “өг-бүлениң комендант шагын” сагып турары өөрүнчүг. Ынчалза-даа элээди кижиге комендант шагының ужур-утказын тайылбырлаары амыр эвес айтырыгларның бирээзи дээрзин психологтар демдеглеп, ада-иелерге чамдык сүмелерни берип турар. Кызыгаарлаашкыннарны хүлээп алыры, ада-иелерниң ажы-төлүнге хамаарылгазындан база хамааржыр.
Бир дугаарында, элээди уруг-биле шынчы болуру чугула. Эгезинде уругнуң 22.00 шак четпээнде бажыңынче чанары чүге чугула чүвел, ада-иениң сагыш човаашкынының кол чылдагааны чүл деп айтырыгга харыылаар апаар. Ада-иелерниң хөй кезии уруу азы оглу-биле чугаалажып тургаш, 22.00 шактан ыңай 18 хар четпээн кижи кудумчуга чоруур болза, ооң ада-иези административтиг харыысалгага онаажыр, а ооң бодун полицияже алгаш баар азы чурттап турар черинде кем-херек үүлгедиишкиннери хөй болуп турар дээрзин чугаалаар.
Ол дээрге чөптүг чылдагааннар болбайн канчаар, ынчалза-даа ада-иени уруу азы оглу чигзинчиг улус-биле катчып алгаш, кежээлерде агаарлап, өөредилгезин каап, баштайгы чаш таныжылгаларның күзенчиг эвес салдарга чедери дээш оон-даа өске чылдагааннар дүвүредип турар. Ынчангаш элээди кижиге ылаңгыя бодунга таваржып болур айыыл дугайында таарыштыр чугаалап бээри кончуг чугула. Баштай айыттынган чөптүг чылдагааннар элээди уругларга ындыг-ла дээштиг болбас дээрзин психологтар чугаалап турар. Ынчаар чугаалаар болза, бирээде, кажан-на-бир уруг хоойлу-дүрүмге удурланып, дөмей-ле орай кежээ үне маңнап чоруй баар айыылы бар. Ийиде, уруг ада-иезиниң сагыш човаашкыны сеткилинден эвес дээрзин билип кааш, ада-иези-биле харылзаазын чидириптер.
Ийи дугаарында, ада-ие кижи уруунга азы оглунга анаа-ла хоойлунуң кызыгаарлаашкыннарын эвес, а бодунуң ол дээш дүвүреп, сагышсырап турарын чугаалаар херек. Комендант шагының дүрүмүн чүге дыңнаар хөңнү чогун, чүге орайга чедир агаарлаксап турарын, ооң сагыш-сеткилин дыңнаарынга ада-ие белен болур ужурлуг. Ада-ие бодунуң ол хире назынында кандыг турганын сактып, ажы-төлүнүң сагыш-сеткилин үлежир болза, кончуг эки. Ада-ие биле ажы-төл аразында бот-боттарын билчип, ажыт-чажыт чок чугаалажып тургаш, харылзаа тудуп алгаш, чүгле ынчан эптии-биле дугуржулга кылып болур.
Үште, ажы-төл-биле дугуржулга чедип алырынга хөй күштү үндүрер болза эки. Чижээ, улуг класс өөреникчизи орайга чедир эштери-биле бир-ле кежээге дыштаныр апарган болза, школадан дашкаар үеде кудумчуга артпазы-биле, байырлал болган черден баргаш, ап алырын дугуржуп алыр. Орай кежээ айыылдыг дээрзин сагындырбышаан, элээди оол азы уруг кажан, кым-биле орайга чедир агаарлап турарын ада-иезинге доктаамал дыңнадып турарын ажы-төл-биле чугаалажып алыр.
Ч. СААЯ.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” №19 2024 чылдың март 13
