Декабрь 22-де Тываның Журналистер эвилелиниң ном саңынга хөйге билдингир фотограф, Россияның фото-чурукчулар эвилелиниң кежигүнү, ТЖЭ-ниң хоочуну Май-оол Чооду-биле солун ужуражылга болган. Аңаа журналистер, чогаалчылар болгаш ооң кады ажылдап чоруур коллегазы, билдингир фотограф Михаил Еловиков киришкен.
Ужуражылга кылырынга чылдагаан болган чүүл, Россияның географтыг ниитилелиниң боттандырган төлевилели — “Сибирьниң чоннары эрткен болгаш келир үениң аразында” деп улуг фотоальбом чырыкче үнгени. Ол альбомда Россияның билдингир фотографтарының тергиин чуруктарының аразында Тывадан Май-оол Чооду биле Сергей Еловиковтуң чуруктары киргени улуг чедиишкин деп фотографтар чугаалаан:
— Бо альбомну кылыр төлевилелди 5 чыл боттандырып келген. Ынаар мээң 16 ажылым кирген. Колдуунда хамнаашкын, сарыг шажын, культура, этнография темазынга хамаарышкан чуруктар. Альбомче кирген ажылдарым аразында Тываның улустуң ус-дарганы Кенин Сат, Тываның IX Камбы-ламазы Гелек Нацык-Доржунуң чуруктарын база көрүп болур. Ол ышкаш өске-даа фотографтарның чуруктарының аразында Тываның улустуң хөөмейжизи Коңгар-оол Ондар, алдарлыг мөгевис Ай-Демир Куулар болгаш өске-даа билдингир кижилерден аңгыда, национал байырлалдардан чуруктарны оон көрүп болур.
Хамыктың ужуру, каш чыл бурунгаар Тываның фотографтары чыглып алгаш, бир-ле солун чүүлден кылып көөлүңер деп дугуржулгадан эгелээн чүве. Бир дугаар улуг ажылывыс дээрге 2018 чылда профессионал фотографтарның каттышкан делгелгезин кылдывыс. Ол делгелгеге чүгле Тываның эвес, Хакасия болгаш Эвенкияның чурук тырттырыкчылары киришкен. Ынчалдыр ол регионнар аразының делгелгези болган. 2019 чылда база бир делгелгени Кызылга кылдывыс. Ынчан делгелгевис делегей чергелиг апарган. Аңаа Моолдуң, Францияның, Японияның, АКШ-тың фотографтары киришкен. Ол делгелгеге фотографтар Тыва дугайында ажылдарын киириштирген. Үш дугаар делгелгеге белеткенип турувуста, ковид эгелей берген. Ол үеде регионнарга шак ындыг делгелгелер онлайн эртип турган. Ынчалдыр чер-черлерде фотографтар-биле харылзаавыс чылдан чылче быжыгып келген түңнелинде, кижи бүрүзү өске коллегаларының холунуң үжүүн таныыр апарган болгаш улуг төлевилелдерге бо-ла ажылдарывысты киириштире бээр апарган бис.
Бо чаа үнген фотоальбомда чурук бүрүзүн чугаалаар болза, улуг төөгү. Амдыызында Тывада кара чаңгыс кезектиг келген альбом-дур. Чоорту хөйү-биле чонче тарадыр сада бээр чадавас. Биске кээрге-ле, бактаап турар Эвилелимге тудуп алгаш, таныштырып келгеним бо. Ынчалдыр чылды түңнеп, коллегаларым-биле өөрүшкүвүстү үлежип турарывыс бо – деп, Май-оол Чыргалович чугаалаан.
Чаа үнген фотоальбомда Россияның Фото-чурукчулар эвилелиниң кежигүнү Сергей Еловиковтуң база ажылдары кирген. Тывада база бир билдингир хоочун фотограф 20 ажыг чыл дургузунда Май-оол Чыргалович-биле кады ажылдап чоруур. Оларның барбаан-четпээн чери чок, Тываның барык онза чараш черлерин шуптузун чурукка тырттырып каапкан дизе, хөөредиг болбас деп, чугаалаан.
— Бо альбомче 4 тырттырган чуруум кирген. Оларны мен албан-биле төлевилелге киржир дээш тырттырбаан мен. 1990 чылдарның төнчүзү 2000 чылдарның эгезинде тырттырып турган чуруктарым киргени онзагай болду. Колдуу сарыг шажын темазынга тырттырган чуруктар чүве, оларның аразында билдингир чурукчу Шой Чурук биле коллегам Май-оол Чоодуну Эржейге тырттырган чуруум база бар болду. Солун чүвези чүл дизе, кандыг-даа чурук эргижирээн тудум, улам сонуурганчыг болгаш үнелиг апаар дээрзиниң бадыткалын бо альбомдан көрүп болур – деп, С. Еловиков немеди.
Май-оол Чоодунуң тырттырган чуруктарының дугайында чугаалаар болза, бүдүн ном үнүп кээп болур. Ооң байлак архивинде Тывага кээп турган күрүне баштыңчылары Б. Ельцин, В. Путин, Д. Медведьев, Монаконуң Тажызы Альберо II-ден аңгыда, С. Шойгу, С. Миронов, Л. Нарусова, голливуд сылдызы Стивен Сигал, журналист А. Буратаева, болгаш өскелерниң-даа кончуг солун төөгүлүг чуруктары шыгжаттынган. А республиканың удуртукчулары Г. Ширшин, Ш. Ооржак, Ш. Кара-оол, В. Ховалыг база бо фотографтың архивинден ховар чуруктарын тып ап болур.
Май-оол Чооду Тываның журналистер эвилелиниң 1993 чылдан тура кежигүнү. Ховар альбом Тывага чедип кээрге, бир дугаарында Журналистер эвилелинге таныштырып чедип келгенин, Эвилелге улуг хүндүткелин илереткениниң демдээ-дир деп, хоочун журналистер үнелээн.
Карина МОНГУШ.
Авторнуң тырттырган чуруктары
“Шын” №99 2023 чылдың декабрь 27
