Тыва номчукчуларга эки билдингир журналист болгаш бичии уруглар чогаалчызы Александр Шоюннуң амгы үеде кол ажылы – бичии уругларга утказы тода билдингир, чараш чуруктарлыг номнарны парлап үндүрери. Ооң хөй чылдар дургузунда бичии номчукчуларга үндүрүп келгени “Алдын кушкаш” сеткүүл уруглар, оолдарның, оларның ада-иелериниң сонуургалын чаалап алган болгай.
Александр Сан-ооловичиниң бүгү чогаадыкчы амыдырал-чуртталгазы бичии уруглар-биле сырый харылзаалыг. Ол бичии уругларга бижээн хөй санныг чогаалдарның автору. "Балыктар аштай бээр" (1987 ч), "Чылдың үелери" (1998 ч), "Кандаай чоор?" (2003 ч), "Күжүгенниң ужуралы" (2009 ч), "Шилип өөренип тур бис" (2010 ч), "Инчээемде олчаларым" (2011 ч), "Авыралдыг ыдыктарым" (2013 ч), "Хаак аъттар мунган оолдар" (2017 ч), "Начын биле шляпа" (2020 ч) дээш өске-даа номнарны бижип үндүрген.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның деткээни “Тыва дылдың хөгжүлдезиниң эчис сорулгалары” программаның идепкейлиг талалакчызы Александр Шоюн бо программаны херек кырында боттандырарынга бодунуң улуг үлүүн ажыл-херек кырында киирип чоруур. Тыва улустуң төрээн дылын кадагалап арттырарынга улуг ужур-дузалыг бо программаның күүселдезинге киржиринче чаңгыс чер чурттугларын кыйгырып, бичии уругларга номнар белеткеп, парлап үндүрер ажылга эш-өөрүн, идепкейлиг кижилерни хаара тудуп турар. Александр Сан-оолович кончуг тура-соруктуг кижи. Ажыл-херектерге “Күштүг күзел барда, бүде бээр!” деп кыйгы сорук-биле хөделип чоруур.
Бичии уругларга парлалга чери “Алдын эртине” коммерциялыг эвес автономнуг организацияны ажыткаш, бичии уругларга тыва дылды өөредиринге ужур-дузалыг номнарны парлап үндүрүп, бичии уруглар садтарынга, школаларның эге класстарынга тарадып эгелээн. Бичии уругларга номнарны парлап үндүреринге грант акша-хөреңгизин ажыглап турар. “Уругларны өөредир номнар” деп төлевилелди “Алдын эртине” коммерциялыг эвес автономнуг организация ажылдап кылгаш, 2022 чылда Тыва Республиканың Баштыңының грантызын ойнап алган. Ооң акшазы-биле оолдар, уруглар чазылдыр ажып, шөе тыртып номчуур, тыва улустуң чаагай чаңчылдарының дугайында өңнүг чараш чуруктарлыг номчугаштарны парлап үндүргеш, уруглар садтарынга, школаларга, хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге тараткан.
“Тыва дылым – ыдык өнчүм” төлевилелди Александр Шоюннуң эгелээшкини-биле ажылдап кылгаш, массалыг информация чепсектериниң аразынга чарлаан Тыва Республиканың Баштыңының грантызын ойнап ап, ооң акшазын бичии уругларга номнарны парлап үндүреринге ажыглаан. “Тыва дылым – ыдык өнчүм” төлевилелди боттандырарынга ТР-ниң Националдар херектериниң талазы-биле агентилели-биле кады ажылдаан. Баштайгы бөлүк номнарны “Тыва кадет корпус” школа-интернат, “Назы четпээн уругларның социал реабилитация төвү” дээш өске-даа өөредилге болгаш кижизидилге албан черлеринге оларның киирген чагыглары ёзугаар үлээн.
“Алдын эртине” парлалга чери 2023 чылда Кызыл хоорайның мэриязының деткимчези-биле “Салгынчыгаш” сеткүүлдү парлап үндүрген. Бо сеткүүлге Тываның бичии уруглар чогаалчыларының улуг салгалының авторларының шүлүктерин киирген. Сеткүүлдүң баштайгы таныштырылгазы Кызыл хоорайның Өөредилге департаментизинге уруглар садтарының шүлүктер номчуурунга ынак оолдар, уругларның киржилгези-биле эрткен. “Салгынчыгашта” кирген шүлүктерни олар тыва дылга аажок солун, чаптанчыг кылдыр номчааннар. Шүлүктерниң авторлары улуг салгалдың чогаалчыларының ажы-төлүн база аңаа чалаан. Олар улуг салгалдың чогаалчыларының бичии уругларга бижээн шүлүктерин “Салгынчыгаш” сеткүүлге кииргени дээш өөрүп четтиргенин илереткеннер. Бо сеткүүлдү тургузарда, Александр Шоюн бичии уруглар чогаалчыларының совет үеде үнген номнарын шуптузун чиңчерлеп номчаан. “Салгынчыгашты” Кызыл хоорайның уруглар садтарынга үлээн.
“Алдын эртине” парлалга чери бичии уругларга «Сонуургакпай», «Селбер койгунак» деп чаа номнарны 2024 чылдың төнчүзүнде парлааш, 2025 чылда бичии номчукчуларга тарадып эгелээн. Бо ийи ном тыва болгаш орус дылдарда бижиттинген, тыва болгаш орус дылдарга бичии уруглар номчуп, чугаалап өөрениринге дыка эптиг.
“Генеральный директор” сеткүүлдүң эрттирип турары Чиңгине директорлар рейтингизи ёзугаар 2025 чылдың январь 22-де байдал-биле хөй-ниити информация чепсектери болгаш ном парлап үндүрер адырда Александр Шоюннуң ажыл-чорудулгазы Россияда сес дугаар черни ээлеп турар дугайында массалыг информация чепсектеринде көстүп келген.
Ш. СУВАҢ, журналист.
“Шын” №3 2024 чылдың январь 30

