Россияда декабрь 1-ден 10-га чедир Бүгү-делегейниң инвалидтер хүнүнге тураскааткан инвалидтер декадазы эртип турар. Тывада аңаа көрдүнген спортчу болгаш культурлуг хемчеглер план ёзугаар кожуун, суму, хоорай чергелиг эрткилеп, ам-даа уламчылап турар.
Декабрь 7-де “Сүбедей” спорт школазынга кадыының байдалы кызыгаарлыг арга-шинектиг улустуң аразынга республика чергелиг спартакиада болуп эрткен. Чылдың эртер спартакиаданы ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика, ТР-ниң Спорт яамызы, Бүгү-россияның Кулаа дыңнавас улус ниитилелиниң Тывада регионалдыг салбырының Спорт федерациязы организастап эрттирген.
Бо чылгы спартакиадага бүдүн республикадан чыглып келген 170 ажыг киржикчилерни үш аңгы бөлүкке чарган: Кулаа дыңнавас улустуң ниитилели, Караа көрбес улустуң ниитилели болгаш кылаштап шыдавас коляскада олурар улустуң ниитилели.
Спартакиаданы Тыва Республиканың Күш-ажыл болгаш социал политика яамызында хоочуннар херектериниң талазы-биле болгаш чурттакчы чоннуң социал камгалал килдизиниң консультантызы Чечек Күжүгет ажыткаш, чыылганнарга байыр чедирип, спортчу чедиишкиннерни күзээш, кадыының байдалы кызыгаарлыг арга-шинектиг улустуң спортка хандыкшылын болгаш кадык-чаагай амыдыралды деткиир сорулга-биле оларның аразынга спартакиаданы чылдан чылче делгемчидип, эрттирип турарын дыңнаткан. Ооң соонда ТР-ниң Спорт яамызының спортчу хемчеглер болгаш ажыл-агый талазы-биле эргелел даргазының оралакчызы Эрес Аптыы инвалидтер аразынга “Күш-ажыл болгаш камгалалга белен” деп спортчу нормативтерин (ГТО нормазын) эки дужаап алганнарга алдын, мөңгүн болгаш хүлер хөрек демдектерин байырлыг байдалга тывыскан.
Байырлыг ажыдыышкын соонда, киржикчилерге каяа, кандыг спорттуң хевирлеринге кымнар ойнаарын таныштырган соонда, маргылдаалар залдың чүк-чүгүнге эгелээн. Дартс киржикчилери бир аңгы, стол теннизиниң ойнакчылары бир аңгы, а шөлдүң ортузунга коляскалыг чарыш эр-херээжен улус аразынга болгулаан.
Маргылдааларда кызыгаарлыг арга-шинектиг улуска дузалажыры-биле волонтерлар база киришкен. Оларның башкызы Зинаида Сарыгбай кандыг-даа хемчег болурга, инвалид улуска волонтерларның дузазы чугула херек апаарын ол чугаалады:
– Кызылдың башкы колледжинде кызыгаарлыг арга-шинектиг улус-биле ажылдаар студентилерни белеткеп турар факультет бар. Бөгүн мында колледжтиң ийи дугаар курузунуң 15 студентизи волонтерлар болуп чедип келген. Мындыг хемчеглерге киржирге, студентилерге келир үеде ажылдаарынга ажыктыг практика болуп турар. Бо студентилер доозупкаш, күш-культура башкылаарындан аңгыда, кадыы кошкак улус-биле база ажылдаар, херек болза массажты-даа кылып билир кылдыр колледжте өөредип турар. Олар декабрь 1-де болган хемчеглерге база идепкейлиг киришкен.
Башкызы волонтёрларга кымга кандыг дуза хереглеттинип турарын удур айтып берип турду. Шынап-ла, кыдыындан көрүп турарга, маргылдаа эрттирикчилеринге волонтерларның дузазы улуг дээрзи көскү чорду.
Спартакиада киржикчилерин үдеп келгеннерниң бирээзи, Хову-Аксының хоочуннар бажыңында социал ажылдакчы Чодураа Ооржак:
– Эрткен чылын мындыг спартакиадага 7 кижи келген болзувусса, бо чылын 2 хоочунну эдертип келдивис. Оларның бирээзи 74 харлыг Валерий Маады декабрь 6-да шыдыраа маргылдаазынга киришкеш, арай-ла уттуруп алды. Чүге дээрге, бистиң хоочунувуска кулаа дыңнавас улус ниитилелиниң шыдыраага чемпионнары таваржы берген болган. Бөгүн ол стол теннизинге база ойнаар деп тур. Өске хоочунувус коляскалыг чарышка киржир дээш келген.
Кызыгаарлыг арга-шинектиг улус аразынга маргылдаа эрттирери ындыг белен эвес дээрзин Эрес Аптыы каш чыл улай спартакиадаларны эрттиржип турган болгаш, билир.
– Чылдың-на мындыг спартакиада эрттирип турар. Бо чылын маргылдааларны категория аайы-биле аңгылаан бис. Ол дээрге караа көрбес улус чүгле боттарының аразында маргылдаалаар, ол ышкаш кулаа дыңнавас улус база ындыг, кылаштап шыдавас коляскада олурар улус база. Мынчаар аңгылап каарга, киржикчилерниң боттарынга-даа эптиг, чөптүг-даа. Ол ышкаш шуптузу армрестлинг, шыдыраа, шашки, дартс, стол теннизинге ойнаарлар.
Киржикчилерни хар-назын аайы-биле аңгылавайн турар. 18 хардан өрү назылыг улус киржип турар. Бодум хуумда эскергеним, чылдан чылче бо спартакиаданың киржикчилериниң саны көвүдеп турар. Ооң-биле чергелештир шаңнал фондузу база. Бо чылын 22 комплект медальдар, грамоталар, акша шаңналдары болгаш амыдырал-чуртталгага ажыглаар дериг-херекселдер – хөнектен эгелээш, микроволновкага чедир чүү-даа бар. Бо маргылдаалар үезинде, чеже-даа кадыының байдалының аайы-биле арга-шинээ кызыгаарлыг болза, кончуг күштүг, тергиин спортчулар барын, оларның чүткүлдүүн, туруштуун, кадыынга чалынмазын эскерген мен. Оларның аразында кандыг-даа кадык улустан дээре, харын-даа спорт мастерлери, республика, Европа, делегей чемпионнары, Олимпиада киржикчилери безин бары ооң бадыткалы. Кижиниң арга-шинээ кызыгаарлыг апаарга, чүткүлдүг кижилер аңаа алыспайн, чаа арга-шинээн ажыдып ап шыдап турар. Шак ындыг улус өскелерге үлегер.
Чүгле тиилээр дээш эвес, а киржир дээш, өске боттары ышкаш улус-биле таныжып, аралажып-чугаалажыксаан улуска ындыг арганы база спартакиада берип турар.
Ынчангаш спартакиаданың киржикчилеринге кажан-даа ундаравайн, долгандыр бүгү-ле эки чүүлдерни эскерип, амыдыралдың чүгле эки талазынче чүткүлдүг болурун күзээр-дир мен – деп, ол чугаалады.
Сорунза МОНГУШ.
Авторнуң болгаш ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызының парлалга албанының тырттырган чуруктары.
“Шын” №94 2023 чылдың декабрь 9
