Шагның кайгамчык үези чайгы өйде куда, шайлалгалар арбын-на болду. Колдуу маңаа Кызылга эртип турар болгаш (тыва кижиниң төрели хөй) чоок улузумнуң дөрт шайлаашкынынга бардым. «Шын» солунга «Арага чок куда» дугайында чүүлдер база үнгүледи.
Чамдык улустуң куданы канчаар эрттирери – оларның күзели-биле болбайн канчаар. Ындыг-даа болза, арага чокка эрттирерин черле киирип алза эки деп бодаар мен. Янзы-бүрү оюн-тоглаа, мөөрейлер хөй ышкажыл. Элээн каш чылдар бурунгаар эзиртир суксуннуң девии-биле боор, кудага белек кылдыр акша салырда, адааннажыр хөөн турганын парлалгага бижип турган болгай. Ийи-чаңгыс тенек кижилерниң чараш эвес аажы-чаңы-даа турду ыйнаан. Бо сөөлгү үениң кудаларында араганы көзүлдүр-ле чурумчуда бергенин эскердим. Ырактан келген төрелдеринге хап-савага суп бээри таарымчалыг чорду. Ында кол чылдагаан – руль артында чолаачыларның дүрүмге чагыртып турары. Олар бир пак, бир рюмка-даа амзавас ужурлуг. Кудалап келген пассажирлери оожургалдыг чоруптары эки чорду. Моон соңгаар-даа, кожуун-суурларга-даа бо-ла хевээр чурумнуг болуру күзенчиг.
Мындыг таварылганы бижикседим. Шайлалгадан аңгыда уруун айтырып, дилеп чедер дээн оолдуң улузунга хөй «онаалга, чагыг» бээри хевээр деп билдим. «Күдээмге дыка таарышкан мен» — деп, мактап тура-ла, арай туразында бир ава: «Уругларывыс эки чурттазын деп күзээр болзуңарза, 16 ужа-төш херек» — дээн. Баштактанып турар-дыр деп бодааш, сүмелешкен түңнелинде, негелде хевээр арткан. Күдээ оолдуң ада-иези черле мында хоорай улузу болгаш муңгарап, кенин айтырып алыр дээн планын чартык чыл узадып соңгаарлаткан. Эш-өөр, төрелдери бичиилеп садып дузалашкаш, дилегни күүседип, бир кафе-столоваяга езулалды эрттирген. Херек кырында хүнү кээрге, ол 16 ужа-төштү бериксээн хөй төрелдери-даа келбээн, харын-даа аныяк дуңмалары, ажылдакчы специалистер эпчоксунуп, угбазының чааскаан ынчаар шиитпирлээнинге удурланып, буруудатканнар.
Ындыг чүүлдер кудашкыларның ооң соонда эп-найыралынга база багай салдарлыы билдингир. Кандыг-даа ада-ие ажы-төлүнге чүгле аас-кежикти, экини күзээр болганда, артык шүүделдиң, аас-дылдың херээ чок турган-дыр ийин. Бо чоокку бир хүнде, радиодамчыдылгага «Бо чылын 900 аныяктар өг-бүле туткан, 400 өг-бүле чарылган» деп чугаалады. Мында бир кол чылдагаан, бирээде, ийи аныяк кижи бот-боттарын эки билишпейн, далаш өгленип турарында. Ийиде, аныяк адаларның харыысалга чогун кижи кайгаар. Үште, оол-даа, кыс-даа уругларның амыдыралынга хамаарылгазы кошкак, ажыл-ишчи, кызымак эвес. Чоок кижилери кызып тургаш өглеп-баштап каарга, ону үнелевес, анаа оюнчук ышкаш бодаар. Мен чазып орарым чадавас, маңаа соксап каайн. Өскелер база бодалдарын үлежи бээр боор.
Нина СЕРЕНОТ, Кызыл хоорай.
№66 «Шын» 2023 чылдың сентябрь 6
