Өөредилге чылының эгелээринге чедир санныг хонуктар арткан. Ылаңгыя бо үеде ажы-төлге айыыл чок чоруктуң кол дүрүмнерин сагындырары чугула.
Назы четпээн кижи бодунуң бажыңының адрезин болгаш ада-иезиниң телефонунуң дугаарын ыяк билир болур ужурлуг. Ол ышкаш чугула херек үеде долгаптар кылдыр чоок кижилериниң телефон дугаарларының даңзызы база чорууру чугула. Амгы үеде барык уруг бүрүзүнде мобильдиг телефоннар бар болганда, кандыг-даа билдинмес байдалда кайнаар, кымче долгаптарын билир болур ужурлуг. Телефоннарның хөй кезиинде дүргени-биле чаңгыс базыптарга, тодаргай телефон дугаарынче долгаттына бээр кнопка бар. Чугула херек телефон дугаарларын ынаар кииргеш, уругга тайылбырлап бээр.
Оттуң айыылын болгаш өртке удур айыыл чок чоруктуң кол дүрүмнериниң дугайында чугаалажыр. Өрт болу берген үеде чүнү канчаарын ада-ие албан чугаалап бээр ужурлуг.
Эң-не кол дүрүм “01” азы мобильдиг телефондан “112”-же долгаарын сагындырар.
“Камгалал албанының” диспетчеринге кандыг адресте чүү болганын, боду-биле канчаар харылзажып болурун чугаалаар. Өрт болган оран-савадан дүрген үнүп чорууру чугула. Ажы-төл-биле чугаалажып тургаш, озалааш черже чаштынмас, оон башка өртчүлерге уругну тывары, камгалаары берге апаар дээрзин тайылбырлаар.
Сереңги, зажигалка, эмнер болгаш амыдыралга ажыглаар химиктиг бүдүмелдерни ажы-төлдүң холу четпес черге шыгжаар. Уругга боду газ болгаш электри-биле ажылдаар херекселдерни ажыглаарын, печка одаарын чөпшээревес, хоруур ужурлуг бис. Болдунар болза, улуг ажы-төлүңерни бичиилерин хайгаараар кылдыр өөредиңер.
Бичии уругларга орук шимчээшкининиң дүрүмнериниң дугайында болгаш ону сагыыры кайы хире чугула дээрзин катап-катап тайылбырлаар.
Кажан бажыңга ажыл-агый кылып турар үеңерде уруг боду чааскаан хайгаарал чок артпазын утпаза чогуур. Ада-ие ажы-төлүнүң кайда, кым-биле ойнап турарын билир турар ужурлуг. Чаш ажы-төлге хамаарыштыр чаңгыс сүме – оларны каш минута-даа дургузунда хайгаарал чок арттырып болбас. Олар шимченгир база айыыл деп чүүл билбес болганы-биле карак чивеш аразында чүү-даа болуп болур. Ынчангаш ада-ие кончуг кичээнгейлиг болуру чугула.
Шак бо үстүнде айыттынган дүрүмнерни улуг улус боттары ыяап-ла сагыыр ужурлуг. Чүге дээрге ажы-төл ада-иезинден үлегер алырын сактып алыылыңар. Силерниң айыыл чок чоруктуң дүрүмнерин сагып турарыңарны олар көрүп тургаш, өөренирлер.
Амыдыралда бүгү-ле болуп болгу дег байдалдарны баш удур көргеш, оларның шуптузунга арга-сүме бээри болдунмас. Ынчалза-даа ажы-төлдү оваарымчалыг кылдыр өөредип ап болур. Ол ада-иелер, бистиң, кылыр ужурлуг хүлээлгевис-тир. Ону ада-иелерден өске эки кылдыр күүседир кижилер турбас. Бис ажы-төлүвүстүң идегели, бүзүрели, чөленгиижи болганывыста, олар биске чүс хуу бүзүрээр. Бистиң кичээнгейивис, ынакшылывыс, сагыш салыышкынывыс – ажы-төлге эң-не бүзүрелдиг камгалал.
Чыжыргана СААЯ.
«Шын» №66 2024 чылдың август 31
