Сагылга дээрге кандыг-бир чүдүлгеге хамаарылгалыг ада-өгбелерден дамчып келген болгаш шагның кандыг эргилделеринде тыва кижиниң сагып чоруур ыдыктыг чүүлдери болур.
Аа-биле сүттээн шайны эң улуг назылыг кижилерге баштай ижиртир. Ооң кол ужуру тыва кижи мал когу үспес болур болгаш төрел ызыгуурун бадыткаан кырганнарга чоргаарланыры болур. Аа сүттү ытка ижиртиптер ийикпе азы аа-биле сүттээн шайны аныяк улус боттары ижип алыр болза, кежик оруу боглур дижир.
Бир эвес хууңда сүт черже төктү берген болза, өг ээзи кижи азы ава кижи сүт төгүлген черге салаазының бажын дээскеш, бажынга шондуруп каар, ооң aлыс утказы болза, саар малдың когу үзүлбезин база багай чүве тайылзын дээни болур.
Ак өң сүттү оштап турар болгаш, хүн салдарлыг болур. Кара өң сугну оштап турар болгаш, дүн салдарлыг болур. Сүт биле суг холушканда, оларны кижи амытан ылгай албас дижир. Ооң утказы болза, эки чүве кылып чораан кижи багай чүве кылырга, ады бужартаан болур.
Кым-бир кижиниң улуг назылыг оол азы кыс төрели салгадап аараан болза, кандыг-бир кыс төрели хууңга сүттүг баргаш, аарыын айтырар сагылга турган. Ооң ужуру болза, ыңайлыында кирген төрелиниң амы-тынын дилеп, ооң назынын чырык өртемчейге бир-даа хүн узадырын дилээни ол болур дижир.
Он үш хардан өрү назылыг оол-даа, кыс-даа мөчүй бээрге, ону хөөрже үндүрүп турар хүндүс, ол КИЖИГЕ чылы тааржыр улуг назылыг эр-даа, кыс-даа кижи аякка сүт куткаш, мөчээн кижиниң сөөлгү чоруунче сүзүк чалбарып сүттү чажар. Шаандагы тывалар, мөчээн кижини өгден үндүрүп турда, сүт чажарын албан сагыыр чораан
Монгуш КЕНИН-ЛОПСАННЫҢ “Тыва чаңчыл” деп номундан алган.
«Шын» №6 2024 чылдың январь 27
