ВАЛЕРИЙ СЕВИЛБААЕВИЧ ШАРАВИИНИҢ 95 ХАРЛААНЫНГА
Эки-бакты чүктээн чылдар
Эгиттинмес хайлы берди.
Башкы сында бышкан хар дег,
Баштың дүгү кажарарды.
Дүлгээзинниг күзелдерим,
Дүште-түлде артып калды…
(В. Шаравии)
Валерий Шаравии – сураглыг журналист, шүлүкчү, ССРЭ-ниң Журналистер эвилелиниң кежигүнү, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы чораан.
Ол 1929 чылдың май 29-та, Тыва Арат Республиканың Чөөн-Хемчик кожуунда тос оруктуң белдири Чадаана хем кыдыында Чудук-Кажаа деп черге көшкүн, малчын араттар Севилбаа биле Часкалдың дун оглу болуп төрүттүнген. Ооң ада-иези ажылчын, холу куруг олурбас, чазаныр, даараныр, аажок кежээ улус чораан. Авазы Бажың-Алаак школазының интернадынга чээрби чыл ишти хлеб быжырып келген. Ачазы бызаңчы, дарган, демир аймаандан янзы-бүрү каасталгалар кылыр турган.
Валерий өг-бүлезиниң улуг оглу болгаш ада-иезиниң ажылгырын дөзээн, кылыр дээн ажылын төндүрбээн шаанда, өскээр чардыкпас. Ол ада-иезинге дузалажып, мал кадарып, сиген белеткежип, тараа тарыжып тургаш, чүгле 11 харлыында, Чөөн-Хемчиктиң Хайыракан школазынга өөренип киргеш, ону тергиин эки демдектерлиг дооскан. Кызымаккай, тура-соруккур оолду Кызылдың 2 дугаар школазынче өөредип чоруткан. Аңаа эштеринден ылгалып, эки өөредилгези-биле башкыларның макталын ап эгелээн. Ол ном номчуурунга ынак, өөрениринге сундулуг, дыңнангыр, топтуг-томаанныг, шүлүк чогаадырынга салым-чаяанныг турган. Харыысалгалыг, өөредилгезинге, корум-чурумунга үлегерлиг оолду 9-ку класска өөренип турда, школаның комсомол комитединиң секретарынга соңгаан. Чечен-мерген, сагынгыр боорга, 10-гу класска школаның хана солунунуң редколлегия кежигүнүнге томуйлаан. 1950 чылда школаны эки демдектерлиг дооскаш, Абаканның башкы институдунче дужаап кирип алганда, ачазы берге байдалга аарый бээрге, өөнде эң улуу болгаш дуңмаларын карактажып, авазынга дузалажыры-биле, өөредилгезин ара каар ужурга таварышкан.
Ажылчын базымнарын, хып дээн аныяк үезинде, 1951 чылда, «Шын» солунга корректорлап эгелээн. Удаваанда «Сылдысчыгаш» солунунга баштай чогаал ажылдакчызы болуп, оон килдис эргелекчизинге чедир ажылдаан. Каш ай ажылдап чорда, 1952 чылда, комсомолдуң Тыва обкомунуң мурнундан, комсомолдуң Дээди школазының журналистика салбырынче өөренип чоруткан. Ону тергиин эки дооскаш, «Тываның аныяктары» солунга килдис эргелекчилей берген. 1956 чылда «Сылдысчыгаш» солуннуң кол секретары кылдыр томуйлаткан. 1957 чылда Хабаровскуга партияның Дээди школазынче дужаап кирип алган. Аңаа үш чыл өөренип турда, «Тываның аныяктары» солуннуң харыысалгалыг секретарынче чалаан. Аңаа ийи чыл ажылдааш, КПСС обкомунуң инструкторунга томуйлаткан. 1968 чылда Тываның радиотелевидение комитединге оралакчылап, дараазында телестудияга директорлап ажылдаан. Черле салымы ындыг турган боор, катап база «Шын» солунга редакторлай берген. Ол хоочун солуннуң эң-не хөй чылдарда редакторлаан удуртукчузу болуп турар.
Валерий Шаравии дүн-хүн дивейн журналисчи ажылынга үе-шагын, күжүн үндүрүп чорза-даа, чогаалчы салым-чаяанын кагбайн чораан. Ооң баштайгы шүлүктери 1947 чылда солуннар арыннарынга көстүп эгелээн. 1968 чылда «Авамга» деп шүлүктер ному чырыкче үнген.
Дараазында «Сеткилимниң аккыр чечээ» деп шүлүктер, балладалар база шүлүглел чыындыларын номчукчуларга «сөңнээш», бедик үнелелди чогаал сайгарыкчыларындан алган. Ында автор бодунуң чалыы үезин, өскен-төрээн черин алгап-мактаан сагыш-сеткилин илереткен. 2000 чылда «Салым-чолдуң шорааннары» деп романы парлаттынган. Романның адын ооң маадырларының аас-кежиктиг амыдырал дээш, төөгүнүң янзы-бүрү бергелерин ажып эртип келгени-биле тайылбырлап болур. Чогаалда Тываның 1921 чылдың мурну, Тыва Арат Республика, Совет Тыва үезин төөгүп бижээн. «Салым-чолдуң шорааннары» – амыдыралдың агымын чураан, хөй маадырларлыг, чон дугайында чогаал. Ында тоожуушкуннуң аяны хоюг, домактарны чедимчелиг, онзагай тургузуп, маадырларның чугаа-соодунда улустуң ховар ажыглаттынар сөстерин байлак ажыглаан.
В. Шаравииниң кайы-даа ному, кандыг-даа чогаалы төрээн чурту-биле, төрел чону-биле тудуш. Шүлүктери, шүлүктээн чечен чугаалары, тоолчургу, шоодуглуг чечен чугаалары «Карман оору», «Шляпа», «Бустаар буга» кижизидилге болгаш амыдырал-чуртталга-биле тудуш харылзаалыг. Элээн хөй шүлүктери ырылар болу бергилээн. Чижээ: «Оой-оой», «Чинчи-шуру».
Чогаалчы очулга ажылынга база күжүн шенээн. В. Бонч- Бруевичиниң «Ленин биле уруглар» деп чечен чугаалар чыындызын тыва дылче очулдуруп, номчукчуларның сонуургалын оттурган.
Хөй чылдарда чон ортузунга дыңнадыг – медээ чепсектеринге шудургу, негелделиг ажылдап чораан болгаш бодунуң мурнунда салган сорулгаларын багай эвес күүседип, номчукчуларга төлептиг бараан болуп келген. Ажылдап чораан чылдарында кол угланыышкыны аныяк кадрларны өстүрери, «Шын» солунга ажылдаар журналистерни шилип алырынче, оларны өөредип-кижизидеринче кол кичээнгейни хүн бүрү салып чораан.
Шылгараңгай, кижизиг удуртукчу, журналист Валерий Севилбаевичиниң арга-дуржулгазын, ажыктыг сүмелерин берип, өөреткени корреспондентилер, мергежили бедик журналистер хөй. Салым-чаяанныг чогаалчывыс тыва журналистикага база чогаалга балалбас исти арттырып, ооң бурунгаар сайзыралынга төлептиг үлүүн киирип чорааны уттундурбас.
Ол 2003 чылда мөчээн.
И.Д. ООРЖАК, тыва дыл башкызы, Тываның улус өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы
“Шын” №39 2024 чылдың май 29
