Амгы үениң пенсия назылыглары аажок шимченгир, идепкейлиг апарган. Олар болдунары-биле аян-чоруктап чоруурун кызыдарлар. Хүндүлүг назы-харның кижилериниң сонуургалдарының бирээзинге спорт база хамааржыр. Бичии-даа шимчээшкиннер кылырга, оларның мага-боду турум, быжыг, а сеткил-хөөнү сергек болур. Оларга тааржыр спорттуң бир хевиринге скандинав кылаш хамааржыр. Ол чалыы-даа, улуг-даа кижиниң каяа-даа чорааш, бодунуң шыдаар шаа-биле өңнүктежип болур спордунуң бирээзи. Скандинав даянгыыштарның дузазы-биле арга-арыг чанында сесерликтерге, хоорайның кудумчуларынга чааскаан-даа, бөлүк кижилер-биле-даа кылаштап болур. Улуг назылыгларга скандинав кылашка ажыглаар даянгыыштар тускай негелделерлиг.
КАДЫКШЫЛГА АЖЫКТЫГ
Кажан улуг назылыгларга спорт дугайында чугаалап тургаш, кадыкшылынга кандыг ажык-дузалыг болурун бодаары чугула. Кадыкшылды катап тургузар төптерде болгаш эмнелгелерде безин скандинав даянгыыштар дузазы-биле кылашты ажыглап турар болганда, ооң ажык-дузазы улуг. А харын-даа чиик-чаагай эки чурттаарынга ол кончуг чугула.
Скандинав даянгыыш-биле үргүлчү оожум кылаштап турарга, сөөкте минералдар көвүдээр, чүстер быжыгар, чүрек-дамыр, тыныш системаларының ажылы экижиир, ханда глюкозаның хемчээли эвээжээр, ылаңгыя чигир аарыының II хевиринге болгаш ону болдурбазынга кончуг ажыктыг база оорга сөөгүн тудуп алган турар шыңганнарны быжыглаар. Оон аңгыда бүдүмелдер солчулгазын өйлээр болгаш ханда багай холестеринни эвээжедир, деменция болгаш инсульт аарыгларын кедеретпес. Ханда кислород көвүдээрге, төп нерви системазының ажылы экижээнинден шыжыгып хорадаары эвээжээр.
Назы-хар улгадырга, мага-боттуң овур-хевирин база скандинав кылаш дузазы-биле кадагалап арттырып ап болур. Ооң түңнелинде дурт-сын хөндүрлүр, оорганың ыргаярын, күдүйерин болгаш өске-даа аарыгларны болдурбас. Төп нерви системазының ажылын экижидер, удувастаар аарыг болгаш депрессия-биле демисежир. Анаа кылаштаарынга деңнээрге, скандинав кылаш чиген чеминиң калорийин 46 хуудан хөйнү эвээжедир.
Скандинав даянгыыштар-биле чеди хонук дургузунда хүннүң-не 2–3 катап 20 минуталап кылаштап турар болза, 4 неделя эрткенде, кадыкшылдың экижип олурары эскертинип келир.
Назы-хар улгадырга, хөй шимчээшкин чок болганындан хол-буттуң болгаш өске-даа мага-боттуң кезектериниң шимчээшкини баксырай бээр. Скандинав кылаш дузазы-биле ону экижидип ап болур. Бо мергежилди кудумчуга кылыр болганда, кальций солчулгазын болгаш кадыкшылга өске-даа эки салдарны чедирер D витамин хөйү-биле ылгалып үнер. Хүн бүрүде ону кылырга, ниити кадык байдалын экижидип, кижиниң аарыгларга удур туржур күжүн бедидер.
Ол дээрге скандинав даянгыыштар-биле кылаштың ажыктыг талаларының чүгле чамдыызы-дыр. Шак ынчаар кылаштажып турар бодунуң үе-чергези-биле чугаалажыры база эки чаңчыл.
КЫМНАРГА СҮМЕЛЕП ТУРАРЫЛ?
Спорттуң шак бо хевирин ылаңгыя артык килдиг кижилерге сүмелеп турар. Чүге дээрге назы-хар улгадырга, организмде бүдүмелдер солчулгазы оожургаарга, семирип эгелээр. Остеопороз барда, ооң мурнунда сөөктерге, чүстерге кемдээшкин ап турган болза, скандинав даянгыыштар-биле кылаштаарга, улуг назылыг кижиниң кадыын экижидер. Оон ыңай оорга сөөгүнүң кайы-даа кезээнде остеохондроз бар болза, уйгузу баксыраанда, өкпе дамырларының астмазы, Паркинсоннуң аарыы, хан базыышкынының улгадыры дээш оон-даа өске аарыгларга ажыктыг.
КЫМНАРГА ХОРУГЛУГУЛ?
Ынчалза-даа чамдык таварылгаларда скандинав кылаш кадыкка харын-даа хоралыг апарып болур. Ынчангаш ону эгелээриниң мурнунда, эмчи-биле сүмележип, бо мергежилгениң дугайында шуптузун өөренип көөрү чугула. Аар болгаш хоочу аарыгларлыг болза, скандинав кылаш хоруглуг. Бир дугаар таварылгада түр үеде, а ийи дугаарында шуут хоруп турар.
Чүрек кеминиң хан аргыжылгазынга шыңгыы шаптараазыннар чедирип турар хевирлери барда, шуут хоруглуг. Мээниң болгаш чүректиң хан аргыштырылгазында аар үрелиишкиннер барда база хоржок. Ынчалза-даа ооң соонда катап тургустунуп турар үеде скандинав кылашты эмчилер сүмелеп турар. Чүректиң согуунда азы иштинде үрелиишкиннер дээн ышкаш янзы-бүрү кемдээшкиннери скандинав кылашты хоруп болур чылдагааннарның бирээзи. Ындыг таварылгаларда эмчи-биле сүмележири чугула. Иштики органнарга кезиишкин эрткен таварылгада аарыг кижиниң кадыкшылын хайгаарап турар эмчиниң чөпшээрелиниң соонда скандинав кылашты эгелеп болур. Стенокардия, тромбофлебит, аорта аневризми дээн ышкаш аарыгларга скандинав кылаш шуут болбас.
ШЫН КЫЛЫРЫНЫҢ ДҮРҮМНЕРИ
Бир эвес кандыг-даа хоруушкуннар чок болза, кемдээшкин албазы-биле болгаш аарыгларын эдередип албазы-биле, шын кылыры чугула. Ынчангаш дараазында чурум ёзугаар эгелээни дээре.
Холдар, буттарның шимчээшкини чергелешкек чоруп турар ужурлуг. Чижээ, солагай хол-биле бурунгаар иттинип турар үеде оң талакы бут база деңге чоруур. Таваңгай-биле черге базарда, албан ээжектен эгелээш, бут бажынга төндүрер. Бут черге бүрүнү-биле дээптерге, ээжекти баштай көдүре кылаштаар.
Оорганы дорт тудуп алыр, а ийи эгин херик болур ужурлуг. Шак ынчаар бодунуң дурт-сынын база экижидип ап болур. Бо бүгүнү аргалыг болза арга-дуржулгалыг инструктор-биле кады кылып эгелээни дээре.
Скандинав кылаштың тренировказының программазын шын тургузуп алыр болза, ол кадыкшылга ажыктыг болгаш кылаш соонда кижиниң кадык байдалы-даа экижий бээр.
Тренировканы аргалыг болза часкы үеде, даштыгаа шуут чылыг апаарга, эгелээрге эки. Чайын изиг үеде кылаштавас, сериидеп келирин манап алыр. Кыжын ындыг кончуг сооваанда болур-даа болза, дүрген эвес, а оожум кылаштаар. Тайып болурунуң айыылы тургустунар.
Скандинав кылашты чаа эгелеп чоруур улуг назылыг кижилерге неделяда 2–3 катап 30–40 минута үргүлчүлелдиг эгелеп алырын сүмелеп турар. Чоорту ооң үезин көвүдедип, кылашты база дүргедедип болур. Шыңганнарны болгаш чүстерни изиргендирип алыры-биле, кылаштаар мурнунда-ла сула шимчээшкинни кылып алыры чугула. Ол кемдээшкин алыр айыыл тургуспазынга ажыктыг.
Скандинав даянгыыш-биле кылаштап тургаш, чүрээниң согуун хайгаарап турары күзенчиг. Улуг назылыг кижиге тренировка үезинде чүректиң согуу минутада 120-ге чедир ажырбас. Кажан тыныш дыкпыжап, чүрек согуу дүргедеп эгелээр болза, темпини оожургадыр.
Аянныг кижилер-биле кылаштаарга, эртер орук солун болурга, агаарлаашкын эскет чокка ажыктыг кылдыр эрте бээр.
СКАНДИНАВ ДАЯНГЫЫШТЫ КАНЧААР ШИЛИП АЛЫРЫЛ?
Улуг назылыг кижилер колдуунда чурттап турар чериниң чоогунга кылаштаар болганда, дүрер эвес, а бүдүн узун даянгыыш шилип алганы дээре. Скандинав даянгыышты шилип тургаш, чүгле тургузуун эвес, а кылган материалын база көөр апаар. Садыгларда колдуунда алюминийден кылган даянгыыштар таваржыр. Оларның шынары эки. Ынчалза-даа материалдың тургузуунда карбон бар болза, даянгыыш чиик-даа, быжыг-даа болур. Туттунар чери эптиг, а харын-даа резин-биле шап каан болурга эки. База бир эки талазы – даянгыыш холдан уштунуп дүшпези-биле, шынарлыг материалдан кылган баглыг болур.
Улуг назылыг кижилерге скандинав даянгыышты шилиирде, бодунуң мага-бодунуң узун дуртунга дүүштүр садып алырга эки.
ШЫН КЕТТИНЕРИ БАЗА ЧУГУЛА
Скандинав даянгыыш-биле кылаштаар идик-хеп база эптиг болур. Кеткен хеп тар, шимченирге ээлбес болбас ужурлуг. Шын кылаштаарынга эки болзун дээш, идиктиң дүвү чымчак болур. Соок үеде каттанып алган-даа болза, аар эвес болурга эки.
Агаарлаашкын үезинде эпчок болбазы-биле, кылаштаар мурнунда 2 шак бурунгаар чемненип алыр. Сугну организм кайы-хирени негээрил, ол хирени ижер. Суксавайн турар болза, албаданган ажыы чок.
Чаа эгелеп чоруур кижилер, эвээш арга-дуржулгалыг улус кандыг частырыглар кылып турганын билип алыры чугула.
Чыжыргана СААЯ белеткээн.
Чуруктарны интернеттен хоолгалаан.
“Шын” №27 2025 чылдың июль 17
