Чыл санында майның 3 дугаар улуг-хүнүнде бүгү делегейде СПИД аарыындан когараан кижилерге сактыышкын хүнүн демдеглеп турар.
СПИД-ке удур демисел төвүнүң ажылдакчылары Тываның өөредилге черлериниң сургуулдарынга 12 аңгы шөлчүгештерге квест-оюннарны эрттирип, эми тывылбаан ВИЧ аарыының дугайында тайылбыр ажылын чоруткан. Хемчегниң кол сорулгазы – ВИЧ болгаш СПИД аарыының дугайында аныяк-өскенни билиглер-биле быжыглаары, оларның ВИЧ аарыглыг хамаатыларга кээргел сеткилдиг хамаарылгалыг болурунга өөредири. Оюннарны СПИД төвү, Кызыл крест хөй-ниити организациязы болгаш эмчи-волонтерларның төлээлери демнежип эрттирген.
СПИД төвүнүң профилактика салбырының эргелекчизи Наталья Филкованың чугаалап турары-биле, республикада ВИЧ аарыы нептереп турар. 2023 чылдың май 3-түң байдалы-биле Тывада ВИЧ аарыглыг 363 хамааты бар. 100 кижиге хамаарыштыр алырга, ооң көргүзүү 107,6 хуу. 2023 чылдың январьдан апрель айларында 14 чаа таварылга илереттинген. Эрткен чылга бодаарга, 75 хуу чедир өзүлделиг болган. ВИЧ-тен 20–39 харга чедир аныяктар аразында 267 кижи аарып турар.
Аарыгның нептереп турарының кол чылдагааны – самыын садар чорук, эр-кыс харылзааны оюнчук ышкаш чиик бодаары деп эмчилер санап турар. Ол ышкаш аныяк-өскен аразында өг-бүле иштинге ада-иелерниң талазындан уруг-дарыынга эр-кыс харылзаа база өг-бүле дугайында кижизидилге, тайылбыр ажылы чоруттунмайн турары – аарыгның нептереп турарының база бир барымдаазы деп олар демдеглээн.
Квест оюннарга 8–15 кижиден тургустунган 13 команда киришкен. Сургуул аныяктар түңнел оюннарга чедип алыр дизе, ВИЧ болгаш СПИД дугайында янзы-бүрү бодалгалар болгаш даалгаларны кылыр ужурлуг. Оюннарның түңнелинде, олар ВИЧ болгаш СПИД дугайында билиглер-биле чепсеглеттинген болур ужурлуг деп организакчылар дыңнаткан. Кызылдың эмчи колледжизиниң сургуулдары оюннарга тиилеп үнгеш, "Найырал" кинотеатрынче кирер сертификаттар-биле шаңнатканнар. Арткан командалар өөрүп четтириишкин бижии болгаш чигирзиг белектерге төлептиг болганнар.
Оон ыңай, хемчег үезинде экспресс тест-биле ВИЧ аарыының бар-чогун дүргени-биле илередир лабораторияга бүгү киржикчилер болгаш күзелдиг кижилер салаа бажындан хан азы боостаазындан чараа анализи таварыштыр илередип болур аргаларны СПИД төвү тургускан. Хыналдага 140 кижи күзелдии-биле киришкен. Ооң түңнели-биле ВИЧ+ таварылга илереттинмээн. Ол ышкаш 500 хире бичии хүн чурагайларын, ВИЧ дугайында буклеттерни болгаш ВИЧ/СПИД аарыынга удур демиселдиң сүлде демдээ кызыл лентаны бүгү күзелдиг хамаатыларның хөрээнге кыстырып, тывыскан.
Республикада ниити бүрүткеттинген таварылгалар аразында 49 кижи амы-тынындан чарылган. 2023 чылда 1 кижи чок болган. Оларның аразында 30 кижи ВИЧ-биле харылзаалыг хоочу аарыгларлыг. Республикадан дашкаар чорупкан кижилер саны 194 кижи. 2023 чылда 7 кижи чорупкан. Республикадан дашкаар чурттап чораан 143 кижи тодараттынган ВИЧ аарыглыг Тывада чедип келген.
Эр-кыс харылзаа мурнунда аныяктар бот-боттарының ханының анализин хынадып, ВИЧ-тиң чогун ыяк тодарадып алырын эмчилер сүмелеп турар. ВИЧ-тен аарып турар хамаатылар кижи бүрүзү ол аарыгдан аарый бээрин манавайн чораанын чугаалап турар. Оон черле аарывас мен деп магадылал кымда-даа чок. Серемчилел бичии-ле ышкынып, хынамчалыг чорбас болза, кымга-даа ук аарыг таваржып болур дээрзин СПИД төвүнүң ажылдакчылары кичээндирип турар.
/ А. ДОНГАК.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
"Шын" №37 2023 чылдың май 23
