Февраль 20-де ТР-ниң Чазааның болгаш Улусчу фронтунуң “Шуптузун Тиилелгеже!” федералдыг төлевилели-биле чыгдынган кышкы гуманитарлыг дузазын тускай шериг операциязының девискээринче 3 фурага чүдүргеш, чоруткан. Ол дээрге бүгү чоннуң ачы-дуза чедирилгезиниң бирээзи-дир. 40 тонна ажыг чүъктү республиканың демниг чону чыгган. Ынаар 7 тонна ажыг доңурган эът, мотоциклдер, берге оруктарга халдыр машиналар, техника херекселдери, чажыртынар четкилер, эм-таң аймаа болгаш дайынчыларга эргежок чугула өске-даа чүүлдер кирип турар.
7 тонна ажыг эътти 3 хонук дургузунда Тываның “Улусчу фронтузунуң аныяктар” командазының идепкейжилери болгаш волонтёрлары оонактааш, дайынчыларга үлээринге эптиг болур кылдыр хаптаан. Чеже-даа агаар-бойдус соок болза, олар амыр эвес байдалга дайынчы бүрүзүн даңзылап тургаш, эътти чорудары-биле шынарлыг белеткээннер. Эът дайынчыларга чеде бээрге, Шагаа уткуштур улуг белек, өөрүшкү болур дээрзинге команданың координатору Дариймаа Ховалыг идегеп турар.
Ада-чурт камгалакчызының хүнүнүң мурнунда казначейство албан чериниң коллективи дайынчыларже чорудар ээлчеглиг дузазын белеткээннер. Бо удаа олар ТШО-да киржип турар дайынчыларның эң-не тергиин деп үнелээни 2 тепловизорну болгаш 2 квадрокоптерни саткан. “Гуманитарлыг дуза-биле кады чаңчыл ёзугаар бистиң коллектививистиң ажы-төлүнүң чылыг-чымчак сөстерлиг чагааларын болгаш чуруктарын база чорудуп турар бис” – деп, Федералдыг казначействонуң ТР-де эргелелиниң удуртукчузу Солаңгы Саая демдеглээн.
ТР-ниң ИХЯ-зының ажылдакчылары болгаш хоочуннары база гуманитарлыг дуза чыылдазынга киришкен.
“Бистиң яамывыс база ук акцияга киржип, мотоцикл, генераторлар, бензин-биле ажылдаар хирээлер, казаннар болгаш өске-даа херектиг чүүлдер кирген чүъктү чыггаш, ТШО-да дайынчыларывысче дамчыдып тур бис. Бистиң деткимчевис бичии-даа болза Тиилелгени чоокшуладыр дээрзинге идегедивис” – деп, полицияның майору Айдың Саая демдеглээн.
Ооң мурнунда хүннерде “Чаңгыс демниг Россия” партиязының регионалдыг салбырының кежигүннери база ачы-дуза чыылдазынга үлүг-хуузун кииргеннер. Бо удаа депутаттар болгаш политиктиг партияның талалакчылары эм-таң, аъш-чем аймаан, чылыг идик-хепти, артыштарны болгаш өске-даа эргежок чугула чүүлдерни чыгган.
Ук партияның “Аныяк гвардиязының” идепкейлиг кежигүнү Кежиктиг Тюлюштуң чугаалап турары-биле алырга, ачы-дуза чыылдазынга “Чаңгыс демниг Россия” партиязының болгаш Дээди Хуралдың депутаттары база ук партияның “Аныяк гвардиязының” идепкейжилери киришкен.
Бо партиядан Дээди Хуралдың депутады Начын Чамбалдоо бодунуң ээлчээнде депутаттар ТШО киржикчилеринге деткимчени доктаамал чедирип турарын демдеглээн: “Бис кажан-даа, каяа-даа дайынчыларывыска дузалажып, депутат бүрүзүнден болгаш республиканың соңгулда участоктарындан гуманитарлыг дузаны доктаамал чыып турар бис. Ол ышкаш ТШО киржикчилеринге эргежок чугула чүүлдер садарынга ай санында бодувустуң ажылдаан акшавыстан тодаргай түңнү аңгылаары чаңчыл апарган”.
Россияның либерал-демократтыг партиязының Тывада регионалдыг салбырының кежигүннери база боттарының үлүг-хуузун кииргеннер. Ук партияның координатору, Дээди Хуралдың депутады Юлия Орланмайның чугаалап турары-биле алырга, бо политиктиг шимчээшкин бистиң билдингир талалакчывыс Иван Обрезановка гуманитарлыг чүъктү дамчыдып берген.
“Бистиң акывыс Ваня Обрезанов-биле харылзаштывыс. Чугаа үезинде ол бистиң ооң мурнунда чорудуп турганывыс футболкаларны чорударын диледи. Ооң дилээ ёзугаар 100 футболканы, 100 укту, кыдырааштар болгаш демир-үжүктерни база ооң бодунга четтиргенивис илередип партиявыстың мурнундан шайны база чоруттувус” – деп, Юлия Орланмай чугаалаан.
Кызыл хоорайның Төлээлекчилер хуралының депутаттары база дайынчыларның чагыглары ёзугаар рацияларны, дрон тудар херекселдерни болгаш мотоциклди эккелген.
“Тускай шериг операциязының девискээринде шериг албан-хүлээлгезин күүседип турар база мурнуку одуругда дайынчыларывыска доктаамал дузаны чедирип турар бис, бо удаада 55-ки шериг кезээнге дузалаштывыс” – деп, Кызыл хоорайның Төлээлекчилер хуралының депутады Аяс Лопсан дыңнаткан.
Тываның күрүне университединиң төөгү факультединиң баазазынга “Ойна” алдын казар артель база дайынчыларга бодунуң деткимчезин чедирген. Бо албан чери Тожу кожууннуң чагыргазының кыйгырыы-биле ук акцияга чаңгыс эвес удаа киржип турар. Бо удаа алдын казыкчылары бензин болгаш дизель-биле ажылдаар генераторларны, квадрокоптерни, газ-биле ажылдаар плиталарны болгаш аъш-чем аймаан саткан.
“Дайынчыларга бүгү-ле чугула херек чүүлдерни садып берип, дузалажып турар бис. Олар бистиң маадырларывыс болганда, бистиң деткимчевис оларга кончуг чугула. Чеже-даа тылда болзувусса, олар-биле кады бис” – деп, “Ойна” артелиниң даргазының оралакчызы Анатолий Дудко чугаалаан.
Республиканың кадыкшылга болгаш профилактика төвү Донецкиже чүък чорудар акша-хөреңгини база эм-таңны чоруткан. 20 хааржак янзы-бүрү антисептиктерни болгаш медицинага ажыглаар чугула херек чүүлдерни чорутканын улуг эмчиниң оралакчызы Наталья Агапова демдеглээн. Бо бүгүнү Улусчу фронтунуң чагыы ёзугаар чыып белеткээн.
Дыңнаары кызыгаарлыг уругларның школа-интернадының өөреникчилери болгаш технология башкыларының даараан артыштар болгаш чажыртынар четкилер сугар хаптарын база Улусчу фронтуга дамчыдып берген.
“ТШО-да боттарын хайыралавайн, маадырлыг чоруун көргүзүп чоруур дайынчы чаңгыс чер чурттугларывыс бистиң деткимчевисти хереглеп турарлар. Шагаа мурнунда школа-интернаттың башкылары болгаш ажылдакчылары чажыртынар четкилерни болгаш шоодайларны аргып, даараан. Хүндүлүг, дайынчылар! Кижи бүрүзү кадык, чоок кижилериңерже, төрээн чер-чуртуңарже онча-менди чанып келиңер” – деп, школа-интернаттың директорунуң оралакчызы Екатерина Серен-оол өөрүп четтиргенин илереткен.
Чурттакчы чоннуң аразында боттарының күзели-биле чыглып алган ачы-дуза чедирилгезин чорудуп турар бөлүктер хөй. Оларның бирээзи Радиана Очурнуң удуртканы бот-идепкейжи херээжен шеверлер ие сеткилинден ыт кежинден 40 чылыг куржагларны даараан.
“Ыт кежинден куржаглар даараарын дилээрге, өөрүшкү-биле чөпшээрештивис. Ооң мурнунда чаңгыс-даа шенеп көрбээн бис. Ынчалза-даа ону кылып шенээри биске кончуг солун болду. Канчаар даараарын айтып бергеш, үлегер майыктарын үлеп берген. Бистиң идепкейжи кыстарывыс чеже-даа чай чок болза, дөмей-ле бажыңнарынче ап алгаш, даарааннар. Бис боттарывыс база ие кижилер болгаш, солдаттар дээш сагыжывыс аарып, шак бо куржаглар өл-шык черде чоруур улуска чылыг болур дээрзин билип тур бис” – деп, Радиана Очур бодунуң бодалдары-биле үлешкен.
Тываның күрүне университеди база тергиин эки шынарлыг дронну болгаш 2 дизель-биле ажылдаар генераторну дайынчыларга деткимче кылдыр чоруткан.
“Доктаамал чорудуп турарывыс ачы-дуза чедирилгезинге бистиң башкыларывыс болгаш студентилеривис идепкейлии-биле киржип турарлар. Шак мындыг дуза бистиң оолдарывыска кончуг чугула болгаш ужур-дузалыг” – деп, ТывКУ-нуң ректору Ольга Хомушку демдеглээн.
Россияның шииткелдер күүседир федералдыг албанының ТР-де эргелелиниң ажылдакчылары база ТШО-да киржип турар дайынчыларга ээлчеглиг дуза чыылдазын организастааш, дамчыткан.
Бо удаада олар ук адырга ажылдап чораан 2 дайынчыга адрестиг дузаны чедирген. Коллегаларының дилээ ёзугаар генераторларны, бензин-биле ажылдаар хирээлерни, шуруповерларны, балдыларны, маскаларны болгаш өске-даа тудуг материалдарын саткаш, чоруткан.
ТШО эгезинден тура Тываның чурттакчы чону дайынчыларга дуза чедирер кыйгыга идепкейлии-биле катчып, демниг ажылдап келгеннер. “Шуптузун Тиилелгеже!” деп акцияга киришкен кижи бүрүзү оларның дамчыдып бергени ачы-дузазы амыр эвес байдалда турар чаңгыс чер чурттугларынга бичии-даа болза, дузалап, сагыш-сеткилин чылдып чоруур дээрзинге идегеп турарлар. Мурнуку одуругда чоруп турар камгалакчыларывыска чаңгыс чер чурттугларының деткимчези, сагыш човаашкыны, кичээнгейи кончуг чугула.
Чыылган дузаны Курск облазынче болгаш Донецк Улус Республикаже чорудар. Ооң хөй кезиин дайынчыларның чагыгларын ёзугаар чыгган.
“Бөгүн бис ТШО-же ээлчеглиг гуманитарлыг дузаны чорудуп тургаш, Тываның бүгү-ле чурттакчы чонунга, шупту кожууннарга, ТР-ниң Чазаанга, Дээди Хуралга болгаш Чазактың күүсекчи органнарынга өөрүп четтиргенивисти илереттивис” – деп, Улусчу фронтунуң төлээзи Эрес Хуурак чугаалаан.
Сарыг шажынның төлээлери база регионнуң өске-даа сагыш човангыр чурттакчы чону ышкаш, 3 мотоциклди, 500 ажыг камгалалды, артыштарны, ыт дүгүнден 40 куржагны чоруткан.
Шажынчыларның ТШО-же 4 дугаар чорудуп турар гуманитарлыг дузазы дээрзин Дид Камбы-лама Лопсан Монгуш дыңнаткан. Шагаа уткуштур дайынчыларга номнал кылырын база ол демдеглээн. Дайынчыларның айыыл чок чоруун болгаш аал-оранынче онча-менди чанып келирин йөрээринче тускай ёзулал кылыр ламаларны хаара тудар.
Чыжыргана СААЯ.
Ада Тюлюштуң тырттырган чуруу.
«Шын» №7 2025 чылды4 февраль 27
