2012 чылда РФ-тиң Экология болгаш бойдус курлавыр яамызының эгелээшкини-биле «2012 – 2020 чылдарда Россия Федерациязынга суг ажыл-агый комплекизиниң хөгжүлдези» деп федералдыг программаның деткимчези-биле «Арыг эриктер» деп акция эгезин салган.
Оон бээр-ле чурттуң кайы-даа булуңнарында хемнер, хөлдер эриктериниң богун аштап-арыглаары чаңчыл болу берген. Ук акцияның киржикчилери чылдан чылче улам көвүдеп орар. Тус черлерниң организациялары, школачылары, сургуулдары, студентилери болгаш волонтерлар «Арыг эриктер» акциязынга идепкейлии-биле киржип турар апарган.
Май 25-тиң хүнүнде Кызыл чоогунда Чагытай, Хадың хөлдерниң эриктерин аңгы-аңгы организацияларның төлээлери аштап, богун чыгган. Тырттырар бөлүк-биле Чагытай хөлдүң эриинге чеде бээривиске, хөлдүң эриин дургаар бок чыгган кижи дыка хөй болду. Оларның аразында аңгы-аңгы организацияларның төлээлери бар дээрзи билдингир. Чижээлээрге, ТР-ниң Күш-ажыл яамызының төлээлери бистиң-биле барык деңге четкеш, аштаар девискээрин организакчылардан айтырып алгаш, ажылдап кирипти. Оларның чоогунда Улуг-Хем кожууннуң Хайыракан суурда интернаттың ажылдакчылары база келген болду. Хүрээден ыңай талазында девискээрни башкылар билии бедидер институттуң төлээлери аштап тур. Институттуң проректору Наталья Сагачеваның медеглээни-биле алырга, «Арыг эриктер» Россия чергелиг акцияга киржир дээш, институттан 9 кижи 30 шоодай бокту дүъшке чедир чыып четтигипкеннер. «Дыштанган соонда, богун арттыргаш чоруй баар улус дээрге-ле, культуразы эң-не куду деңнелде кижилер-дир. Салгалдарга чурттап турарывыс чараш черлерниң чаражын хевээр арттыраалы. Бойдузувуска хумагалыг болуп көрүңер, чонум!» — деп кыйгыны Наталья Викторовна кылды.
ТР-ниң бойдузу онза камгалалдыг девискээрлер талазы-биле директорунуң хүлээлгелерин күүседип турар Мерген Сувак:
– Акцияда ниитизи-биле 50 хире организация киржип турар. Хөлге дыштанып келген чонувустан дилээривис болза, ишкен-чиген аъш-чеминиң савазын ол-ла черинге каапкаш чоруй барбайн, чыып алгаш тускай контейнерлерже октаптарын дилеп тур бис.
ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Алик Монгуш:
– Чылдың-на апрель 22-ден май 31-ге чедир «Ногаан час» Бүгү-россия чергелиг экологтуг субботник эртип турар. Бо хемчегге барык 1 сая хамааты акцияның аңгы-аңгы угланыышкыннарында идепкейлиг киржип турар. Бөгүн бис база Россия чергелиг «Арыг эриктер» акциязынга киржип, төрээн черивистиң чараш хөлдериниң эриин аштап-арыглап турарывыс бо. 500 ажыг кижиниң чыгган богу 150 куб метр чеде бээр дээрзинге бүзүреп тур бис. Ниитизи-биле 9 машина-техника ажылдап хүнзээн.
Чайгы дыштанылга сезонунуң эгелээр бетинде чурттакчы чонувуска болгаш ырак-чооктан дыштанып келген аалчыларывыска сагындырарывыс болза, чараш бойдузувуска хумагалыг болуп көрээлиңер, чонум. Билдингир орус чогаалчывыс Антон Чеховтуң «Арыглап турар чер эвес, а бокталдырбас чер арыг болур» деп чугаалааны дег, бис база арыг черлерниң ээлери болуп көрээлиңер, чонум!
Хөлдер болгаш хемнер эриинде бок айтырыын шиитпирлээри-биле Россияның өске регионнарындан дуржулганы өөренип көрдүвүс. Хөлдер болгаш далай эриктеринде, эштир, дыштаныр черлерде видеохайгааралдарны салган болур чорду. Ынчангаш бис база ол дуржулганы ажыглаар деп планнап турар бис. Видеохайгааралдар турарга эки чүүл болза, богун октапкаш чоруй барган хамаатыларның келген техниказының дугаарын тодараткаш, торгаалды онаар. Чолаачылар азы автомашиналарның ээлери пассажирлериниң октапкан богу дээш, торгаалга онаажыр үези келген. Ынчан чонувус чурумчуур боор дээрзинге идегеп турар бис.
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
"Шын" №38 2023 чылдың май 27
