Төп Азияның көшкүн чоннарының чыл сан-чурагайын эң-не баштай 1027 чылда от олуттуг Тоолай чылындан санап эгелээн. Кыштың айы үнүп, сооп эгелээрге, ону тос-тос хүннерге чарыптарга, ниитизи-биле 81 хонук болур. Соокту ынчаар хемчээр турган. 81 хонук дээрге кыштың 3 айын санап көргүскени болур. Тос тостуң соогун «чаш», «ортун», «кырган» деп 3 бөлүкке үскен.
Тос тостуң бирги соогу декабрь 22-ден эгелээр. Ол хүн дүн эң-не узун, хүн эң-не кыска болгаш, тос тостуң соогун ол хүнден эгелеп санаар.
Тос тостуң бирги соогу декабрь 22 – 30-ге чедер. Тос тостуң бо соогунда даштыгаа салган шиме арагазы доңа бээр.
Тос тостуң ийиги соогу декабрь 31-ден январь 8-ке чедер. Бо соокта коржаң арага (водка) даштыгаа доңа бээр хире соой бээр.
Тос тостуң үшкү соогу январь 9-тан январь 17-ге чедер уламчылаар. Бо соокта хунан инектиң мыйызы доңар хире соор.
Тос тостуң дөрткү соогу январь 18 – 26 хүннеринде келир. Бо соокка дөнен инектиң мыйызы доңар.
Тос тостуң бешки соогу январь 27-ден февраль 4-ке чедир уламчылаар. Бо соокта даштыгаа салган мүн белен доңмас апаар.
Тос тостуң алдыгы соогу февраль 5-тен 23-ке чедер. Бо соокта хар шала эриксеп, кокпа оруктар карарып келир.
Тос тостуң чедиги соогу февраль 14 – 22 хүннеринде келир. Бо соокта тейлер баштары карарып келир.
Тос тостуң сески соогу февраль 23-тен март 2-ге чедер. Ынчан хар эрип, шалбааланып эгелээр.
Тос тостуң тоску соогу март 3 – 12 хүннеринде болур. Бо соокта хар эрип, частың чылыг тыныжы кирип келир.
Кышты хүр-менди ажарын күзедим!