Сибирь регионнарының социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң айтырыгларын сайгарып чугаалашкан Красноярск экономиктиг форумнуң ажылының үезинде Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг биле Алтай крайның губернатору Виктор Томенко ийи регионнуң аразында кады ажылдажылганы хөгжүдериниң дугайында дугуржулганы чарганнар. Кады ажылдажылганың кол угланыышкыны – көдээ ажыл-агый.
Ооң дугайында медээ массалыг информация чепсектеринге тарай бээри билек Тыва Республика-биле ооң өске-даа кожаларының аразында ажыл-агыйжы харылзаалар чайгаар-ла эгелээн деп болур. Алтай Республикадан Чингиз Тайбыл Тывага дыка ажыктыг, экижиткен чаа уксааның алтай аъттары Даг-Алтайда барын Тыва Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызынга дыңнаткан.
Чаа уксааның алтай аъттарын Алтай Республиканың “Даг-Алтайның селекция-информастыг төвү” бюджет албан чери болгаш алтай аъттарны шинчилеп, уксаазын экижидип келген кижилерниң ассоциациязы азырап өстүрүп турар.
Эъттиг уксааның алтай аъдының деңзизи 600 килограмм чеде бээр. Бо аъттарны чүгүрүк уксаалыг алтай аъттардан уксаажыдып үндүрген. Оларны чүък сөөртүр совет болгаш литов аъттарның аскырлары-биле эдериштиргеш, нарын селекция-шинчилел ажылдарын чорудуп тургаш, “Чаа алтай” уксааның эъткир алтай аъттарын үндүрүп, көвүдеди азырап өстүрүп турар. Даг-Алтайның даг-тайгазының агаар-бойдузунуң кадыг-берге байдалынга уксаажыдып үндүрген-даа болза, бо уксааның аъттары улуг-шыырак, эъткир мага-боттуг. Оларны мунуп, ажыл-агыйларга ажыглап, шанактап, тергелеп, чүък сөөртүп-даа болур. Чаа уксааның алтай аъттарының белери сүткүр, оларның сүдүнден хымыс кылып, чамдык аарыгларның профилактиказынга болгаш эмнелгезинге ажыглап болур.
Оларның шынарының база бир онзагай талазы – кыш-чай чок одарладып өстүрери. Бистиң республиканың агаар-бойдузунуң аар-берге байдалынга ол дыка ажыктыг. Тываның үндезин уксаалыг мал-маганы дег, чаа алтай уксааның аъттары кыжын одарларга оъттап кыштаза-даа, белен арып-торбас, чазын агаар-бойдус чылып, оът-сиген үнүп кээрге, дүрген улам күш-шыдал кирип, семириир.
Чаа уксааның алтай аъттары-биле ажылдаарын Тыва Республиканың
Көдээ ажыл-агый яамызы өөренип көрүп турар.
Кожа регионнар-биле кады ажылдажылганы чорударының арга-дуржулгазы Тывада бар. Мал ажылынга Алтай край биле Тываның аразынга ажыл-агыйжы харылзаалар мооң мурнунда-даа турган. Алтай крайның сыын азырап өстүрер арга-дуржулгазын шиңгээдип алгаш, Бии-Хем кожуунга “Туран” сыын ажыл-агыйын база ажыткан. Алтай крайның мал ажылының арга-дуржулгазын ажыглап, Тывага малды тарып боозадырының станциязын ажыдарын база планнаан.
Чаа уксааның алтай аъттарын Тывага азырап өстүрер болза, чылгы мал ажылының хөгжүлдезинге эки салдарлыг бооп болур.
/ Шаңгыр-оол МОҢГУШ.
