Чоокта чаа республиканың Спорт яамызынга сайыт Субудай Монгуш, Тыва хүреш эвилелиниң президентизи Аяс Монгуш, педагогика эртемнериниң кандидаттары, тыва хүреш талазы-биле хөй номнарның авторлары Өргелээр Ондар база Сергей Ооржак, ССРЭ-ниң спорт мастерлери Алексей Чамбал-оол, Маадыр Биче-оол шупту 5 кижи амгы үеде тыва хүрештиң байдалы болгаш келир үеде сайзыралы деп айтырыгны дески сайгарып көргеннер. Түңнелинде, бо айтырыгны шиитпирлээри-биле бүгү тыва чоннуң, ат-алдарлыг хоочун мөгелерниң, тренер башкыларның, хүреш аарыкчыларының киржилгези-биле республика чергелиг ажык конференцияны июль айның 30-де Сүбедей спорт өргээзинге эрттирер деп шиитпирлээннер.
Спорт сайыды Субудай Монгуш үениң аайы-биле тыва хүрештиң дүрүмнеринге эмчи хайгааралдарынга база допингиге удур чаартылгаларны киирер херек деп демдеглээн. Тыва хүреш эвилелиниң президентизи Аяс Монгуш кил аайы-биле хүрештерни сайзырадырынче улуг кичээнгейни салыр бодалын илереткен.
Хоочун мөге, эртемден акывыс Өргелээр Ондарның бодалы: 1960 чылда хүрештиң культуразын сайзырадыры-биле Чазактың доктаалынга даянып алгаш, деңзилер аайы-биле Ыраккы-Чөөн чүк болгаш Сибирь чоннарының, чоорту 1980 чылдарда Россияның спартакиадазын, чемпионадын эрттирип турганын сактып, деңзи аайы-биле хүрешти киирерин саналдаан.
Хүреш федерациязы бодунуң уставын амгы үеге дүүштүр эде көөрүн, федерация кежигүннерин соңгуурун, 2023–2025 чылдарда ажыл планын тургузар база Россияның национал спорттар даңзызынга бүрүткелди эрттерин хөй чылдарда спорт комитедин, Спорт яамызын удуртуп чораан дуржулгалыг хоочун удуртукчу Сергей Ооржак саналдаан.
Күш-ажылдың хоочуну Биче-оол Дырыскын хүреш дугайында бодалдарын 2018 чылдың май 3-те “Шын” солунга бижээн. Ол чүүлде аар-берге 90 чылдарның эгези, кезек кааңдаашкынныг үелерде наадымнарны эрттирбейн турганын база Тываның баштайгы Президентизи Шериг-оол Ооржактың тыва хүрешти, аът чарыжын, хол бөмбүүн машина-балгат-биле шаңнап, деткип келгени халас барбаанын чырыткан.
Тываның Арзылаң мөгези, Моолдуң аймак Арзылаңы ССРЭ-ниң самбо, хостуг хүрештерге спорт мастери Иван Хураганның 2009 чылда апрель 30-де “Шын” солунга үнген чүүлүнде тыва хүрештиң дүрүмнериниң дугайында саналдарында, маргылдаа эрттирериниң хевирлери, мөгениң дериг-херекселдери, мөгениң девии, хүрештиң үелери, тиилекчилерни илередири, кил аайы-биле хүрештерни эрттирери дээш оон-даа өске ажыктыг сүмелерин херекке албааны хомуданчыг.
Мөгелерниң девиглери база “Эгин-Содаанга” хамаарыштыр улуг кичээнгейни салырын Шагаан-Арыгдан Сергей Донгак, хоочун мөге Кызыл-оол Монгуш, В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрының артистери, “Шын” солуннуң кол редактору чораан Владимир Чадамбаның “Тываларның ынак оюннары” деп номунда кончуг эки тайылбырларны кылганнар.
Үстүнде айтырыгларга хамаарыштыр бодунуң бодалдарын солун таварыштыр чырыдып болур. Кол даяныр чүүлдер: хүрештиң чараш хевирин, сонуургалын көдүреринче угланган болур.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ.
"Шын" №46 2023 чылдың июнь 24
