Тывада чурттакчы чонну улаануттан (корь) тарыырының планы графикти мурнаан – амдыгаа чедир эң айыылдыг халдавырдан кандыг-бир чылдагаан-биле тарытпаан кижилерни тарыыры доозулган. Росхереглелхайгааралдың регионалдыг эргелелиниң удуртукчузу Людмила Салчак улаануттан немелде тарыышкын дугайында отчетту Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга таныштырган.
Россияның кол санитар эмчизи чуртта халдавырның нептереп тараарын бодурбас дээш, апрель 3-тен декабрь 31-ге чедир тарытпайн турган кижилерни тарыыр акцияны чарлаанын ведомство дыңнаткан. Улаанутту эмнээр эмнер чок болганындан оон камгаланырының чаңгыс-ла аргазы – тарыдып алырында деп улус билир.
Тывада улаануттан (корь) ооң мурнунда тарытпаан база аарываан шупту 2425 кижини тарыыры планнаттынган. Оларның аразында 399 уруг база 765 мигрант бар. Тарылга кампаниязының үезинде немей 140 ажыг кижи илереттинген. Ынчангаш эмчилер немелде вакцинация планын 6 хуу ажыр күүсеткен. Ноябрь 20-ге чедир республикада улаанутка удур 2568 кижи тарытканы ол.
Кампания үезинде тарыдарындан ойталаан таварылгаларга хөйү-биле таварышканын эмчилер дыңнаткан. Чижээ, 212 уругнуң ада-иези, Сизим биле Эржей суурларда эрги чүдүлгелиг чон, шажын-чүдүлгезиниң аайы-биле тарыдарындан ойталаан. Ындыг болзажок, эмчилер Каа-Хем кожууннуң удуртулгазы-биле кады тарыдарынга удур кижилер ортузунга тайылбыр ажылын чоруткан.
Бо хүнде Тывада чүгле чаңгыс кижи – Тес-Хем кожууннуң Самагалдай суурда 12 харлыг оол – улаанутка удур тарылга албаан. Оолдуң ада-иези бир сектада кирип турар болгаш, тарылга салдырарынга шуут удурланган. Оглунуң кадыын бодап, тарыдып алырын кожуун чагыргазы-биле эмчилер ада-иеге сүмелээн.
Россияга улаанут халдавыры массалыы-биле көдүрлү бээрге, чуртка немелде тарыышкынны чарлаанын сагындыраал. 2023 чылдың январьдан сентябрьга чедир чуртка улаануттаан 8073 таварылга илереттинген, 2022 чылга деңнээрге, 288 катап хөй. Аараан улустуң хөй кезии 14 харга чедир чаштар – 4989 кижи. Чоокку даштыкы чурттардан тарытпаан кижилерниң хөйү-биле чедип келгенинден аарыг нептереп тараанын эмчилер тайылбырлаан. Аарыгга удур камгалал тарылга албаан шажынчы ниитилелдер кежигүннериниң база цыганнар аразында аарыгның бөлүк дөзү демдеглеттинген.
Улаанут (корь) – ылаңгыя 5 харга чедир чаштарга аар дээр, эң-не халдавырлыг, когарап болур аарыгларның бирээзи. Халдавыр агаар-биле дамчыыр, бир эвес аарыг кижиниң чанынга тарытпаан кижи турар болза, 100 хуу аарый берип болур айыылдыг.
Халдавыр чыпшына бергенде, баштайгы хонуунда-ла эъттиң изии 39–40 градус чедир көдүрлүп, 4–7 хонук чедир ол хевээр турар. Чөдүртүр, думаалаар, карак ишти кызар. Аарыгның баштайгы 1–2 хонуунда чаак иштинге улуг эвес ак оюлганнар, кешке калбак шивишкилер тыптып келир. Оон 3–5 хонук эртерге, арынны, моюнну, бүгү эът-кешти шивишкилер шыва бээр.
Халдавыр аар уржуктарга чедирип болур айыылдыг. Отиттеп, пневмониялап, энцефалиттеп, чамдыкта мээ дегдиргенинден нерв системазы үрелип, өлүмге чедирип болур.
ТР-ниң Чазааның парлалга албаны.
«Шын» №89 2023 чылдың ноябрь 22
