Араалыг боо – унунуң иштин долгандыр коошпалай изеп каан (тыртып каан) борбак октуг боо. Араалыг боонуң огу долганып (тырыкыланып) үнер, ужу ыракшыл болгаш дыка дээчел болур.
Аксы кеппес – бо сөстү «аас шыппас» деп база чугаалаар. Эмин эрттир чугаакыр, хөөремик кижи дээн уткалыг.
Аас човаа – аажы-чаңның бир илерээшкини. Канчаар-даа сургап кээрге, шиңгээл болбас кижилер. Ындыг кижилерге хамаарыштыр сургаан кижиниң хей-ле «аксының човаа» болур. Азы «ол-даа хей, дөмей-ле кижи дыңнаар эвес» дээн чөгениишкинни илереткен сөс.
Баглаажы куруглавас – мында: өөнден улус үзүлбес, эш-өөрзүрек кижиниң овуру илереттинген. Көшкүн амыдыралдыг улуска ындыг кижи онза хүндүткелдиг чораан, ам-даа ындыг.
Байза шанчар – ийи чурттуң аразында кызыгаарга демдек тургузары. Ылаңгыя Тыва биле Моол аразында кызыгаарда демдектерден бо сөс укталган.
Баш муңгаш херек – ужуру билдинмес, тову тывылбас дээн ийикпе азы кандыг-бир үүлгедиг кылган кижиниң моон соңгааргы салым-чолунга хамаарыштыр минниишкини.
Амы-тын оочула – адааннажылгага аштырганда, өршээл дилээр бурунгу чаңчыл. Ол маадырлыг тоолдарда хөй таваржыр.
Бажын көдүрбес – кижиниң аажы-чаңы. Кижилер-биле аралажырын күзевес, хаалчак аажылыг кижини «өөнге улус кире бээрге, бажын безин көдүрбес» дижип чугаалажыр. Амгы үеде бо билиишкинни албан-хаакчыт кижиге онааштырып болур. «Бөгүн бажым безин көдүрбедим», «Баш безин көдүрер чай чок ажылдадым» деп чугаалаар.
Чап ЧҮЛДҮМ
«Улусчу педагогикага ажыглаар чамдык сөстерниң, ужурларның чижек тайылбыры» деп номундан.