Тываларның үш адаанныг оюннарының бирээзи — ча адарынга маргылдаа хөгжүп орары ооң киржикчилериниң көвүдеп келгени-биле бадыткаттынып турар. Улуг-Хем кожууннуң 100, Шагаан-Арыг хоорайның 135 чыл оюн демдеглээн байырлалдың ча адар мөөрейинге 80–90 адыгжы мөөрейлешкен. Оларның аразында "Тыва Республиканың мерген адыгжызы", "Тыва Республиканың шыырак багжызы" деп аттарлыг адыгжылар база бар.
Тываның шыырак дээн часпас адар адыгжылары киришкен маргылдаага Барыын-Хемчиктен Чадаң-Кат Ооржак хөй санны алгаш, тиилээн. Ийиги черни Чөөн-Хемчиктен Арсен Монгуш, үшкү черни база-ла Чөөн-Хемчиктен Сылдыс Монгуш алганнар. Дөрткү черни Улуг-Хемден Олег Чанчып, бештен сеске чедир Дан-Хая Хертек (Мөңгүн-Тайга), Евгений Ондар (Чөөн-Хемчик), Леонид Салчак (Барыын-Хемчик), Чимис Иргит (Барыын-Хемчик) болганнар.
Херээжен адыгжылардан бирги черни бистиң чаңгыс чер чурттуувус Шеңне Саржат-оол алган. Ийиги, үшкү черлерни Сүт-Хөлден Мемаа Күжүгет биле Кызылдан Даяна Бюрбю алганнар. Дөртен сеске чедир Чимис Кыргыс (Тес-Хем), Аржаана Күжүгет (Улуг-Хем), Ай-кыс Монгуш (Таңды), Э. Дангыт-оол (Улуг-Хем), Ария Күжүгет (Кызыл) болганнар.
Байырлалдың ийиги хүнүнде улуг мөгелер хүрежи болуп эрткен. Ачыр-дачыр тутчуп, онагларын чиик октааш, Тыва Республиканың Начын мөгези Бады-Маадыр Сандан шүглүп үнген. Үжүүрүнде Сайын Балдан болган. Күзел Дамчат биле Сайын Мижит-Доржу 3-кү, 4-кү черлерни үлешкеннер. "Чараш арга" деп тускай шаңналды Сайын Мижит-Доржуга, "Чараш девиг" деп тускай шаңналды Сергек Чукпанайга, "Тиилелгеже чүткүл" деп тускай шаңналды Олег Эникпенге тывыскан. Бештен сесче кирген мөгелер: Тайлун Оюн (Таңды), Сайын-Белек Донгак (Өвүр), Субудай Шойдуң (Улуг-Хем), Ним-Доржу Сүктермаа (Эрзин).
«Улуг-Хем» солуну.
“Шын” №72 2023 чылдың сентябрь 23