«АМГЫ ҮЕНИҢ ШКОЛАЗЫ» ТЫВАДА

15 июля 2021

67

РФ-тиң Президентизи В. Путинниң доктаалы-биле эгелээн «Өөредилге» национал төлевилелдиң программазында: «Амгы үениң школазы», «Уруг бүрүзүнүң чедиишкини», «Аныяк дуржулгалыглар», «Чурагайлыг өөредилге», «Социал идепкейлиг чорук», «Кижи бүрүзүнге социал көдүрлүүшкүннер», «Патриотчу кижизидилге» кирип турар.

Бо төлевилелден ада-иелер уругларының кижизидилгезинге чугула херек психологтуг деткимчени ук өөредилге программаларындан алыр. Ындыг программа-биле өөренген уруглар мергежил шилип алырда кандыг-даа бергедээшкин чокка, бодунуң тааржыры эртемин шилип шыдаар боор. А аныяк башкыларга ук төлевилел конкурстарга киржип, мергежилин улам бедидеринге таарымчалыг арганы бээр.

Ук төлевилелдиң сорулгалары – делегейде ниити билиг талазы-биле эң-не дээди өөредилге программаларының санынче Россия Федерациязын киирери. Ийиде, уруг бүрүзү мергежилин бодунга бүзүрелдии-биле шилип билир болуру база тускай салым-чаяанныг уругларны тодарадыры. Үште, угаан-медерели назы-харынга дүүштүр сайзыраңгай болгаш боду боду дээш харыысалгалыг, төрээн чериниң культуразын, төөгүзүн эки билир кижилер кылдыр кижизидери. Дөрте, уругларга волонтержу, эки турачы, хөй ниитижи кижизидилгени «тарыыры».

«Өөредилге» национал төлевилелге даянып алгаш, Россияның регион бүрүзүнде дараазында дөрт угланыышкын-биле сайзырал боттанып эгелээн. Бирээде, школалар тудуглары болгаш амгы үениң чаа дериг-херекселдери. Ийиде, башкыларның билиин бедидер янзы-бүрү курстар, үште, өөредилгениң шынарын тергиидедири, дөрте, өөредилге черлеринге кижизидилге ажылын чаартыры, уругларны хөй ниитижи, патриотчу чорукка өөредири.

Тывада «Өөредилге» төлевилелдиң «Амгы үениң школазы» деп адыры каш чыл улай боттанып турар. Ынчангаш бо удаада «Шын» солуннуң номчукчуларын ук төлевилелдиң боттаныышкыны-биле таныштырып көрейн.

ТР-ниң Өөредилге яамызында ук төлевилелди харыылап турар килдистиң эргелекчизи Алена Шожул-оол:

– Школа болгаш уруглар садтары бо төлевилелдиң программазынга киржип болур. Чижээлээрге, бо чылын сес өөредилге чери киришкен болза, оларның чүгле алдызы эрте берген. Кызыл хоорайда ийи уруглар сады техниктиг четпес чүүлдерниң хараазындан эртпейн барган. Конкурска кордакчыларның кииргени документилерин чыггаш, РФ-тиң Чырыдыышкын яамызынче чорудуптарывыска, аңаа конкурс эртер. 2022 чылда база ол программаже кирер дээш, грантыны ойнап алган уруглар садтары бар. Программаны эрте берген болза, бир чыл дургузунда ук төлевилелдиң деткимчезин алыр. Психологтуң, логопедтиң, дефектологтуң программазында кирип турар кабинеттерни амгы шагның дериг-херексели-биле дерип алыр. Сад бүрүзү боттарының программазында канчаар бижип кааныл, грант деткимче акшаны алгаш, шак-ла ынчаар садып, күүседип, өөредилге чериниң баазазынга тускай ачы-дуза төптерин ажыдып, кадрлар-биле четчелээр – деп, чугаалады.

Эрткен 2020-2021 өөредилге чылында Тывага ниитизи-биле сес өөредилге албан черлери конкурсту эрткеш, грант деткимче акшаны алгаш, ажылдап кыштаан. Ол дээрге Кызыл хоорайда «Сайзырал» төвү, Кызыл хоорайның «Чаштар ораны» 15 дугаарлыг уруглар сады, Чадаана хоорайның «Хээлер» уруглар сады, Шагаан-Арыг хоорайның «Челээш» уруглар сады, Кызылдың 8 дугаар ортумак школазы, Кызылдың «Золотой ключик» 1 дугаар уруглар сады, Кызылдың 37 дугаарлыг уруглар сады, Мөңгүн-Тайга кожууннуң Мугур-Аксының 1 дугаар ортумак школазы.

Бир өөредилге чылында ниитизи-биле 46053 катап ада-иелерге, өөреникчилерге ачы-дузаны көргүзүп, аңгы-аңгы кабинеттерге хүлээп алган. 2021 чыл ам-даа төнмээн. Чыл төчүзүнге чедир ниитизи-биле ам-даа ол хире ачы-дуза хүлээп алыышкыны планда көрдүнген. Сөөлгү үеде хамчык аарыының өөскээни-биле чамдык хүлээп алыышкыннарны социал четкилер таварыштыр, онлайн хевирге база эрттип турар.

Ук төптерге уруглары-биле янзы-бүрү бергедээшкиннерге таварышкаш кээп турар ада-иелерниң саны хөй. Чаш уругларда чугаазының сайзыралы кошкак, оон шору улуг уруглар аразында школа программазын угбас, өөренир күзели чок, үе-чергези-биле эп-найырал чок дээн ышкаш бергедээшкиннерге таварышкан ада-иелер хөйү-биле ачы-дуза кабинеттеринге кээп турар. Оон ыңай чамдык ада-иелерниң сагыжын дүвүредип турар чидиг айтырыг – ажы-төлдүң гаджеттерге эмин эртир өөрени бергеш, каржы-хажагай апарып турары. Ынчап кээрге, «Өөредилге» национал төлевилелдиң иштинде «Амгы үениң школазы» программалыг төлевилелдиң деткимчези-биле өөредилге черлеринде ажыттынган төптерниң ажыл-дузазы чонга эргежок чугула болуп, ада-иелерге-даа, ажы-төлге-даа өөредиглиг болуп турар.

Бо чылын 2022 чылда күрүнеден грант деткимче алыры-биле сес өөредилге чери конкурска киришкен. Оларның аразында Кызыл хоорайның ийи уруглар сады конкурсту эртпейн барган. Кызылдың «Сайзырал» төвү, Кызылдың 8 дугаар ортумак школазы, Мугур-Аксының 1 дугаар школазы, Кызыл хоорайның 17 дугаарлыг уруглар сады, Шагаан-Арыг хоорайның «Челээш» уруглар сады, Ак-Довурак хоорайның «Сказка» уруглар сады бо чылын конкурска тиилеп каан. Үстүнде адааным алды өөредилге чери 2022 чылда күрүнениң деткимче грант акшазын алгаш, ук өөредилге черлеринге «Амгы үениң школазы» деп төптерни ажыдып, чонга ачы-дузаны көргүзер. Чүгле ачы-дуза көргүзери эвес, а ук өөредилге чериниң дериг-херекселин амгы үениң техниказы-биле шүмнеп, чаарткаш, уругларның сайзыралынга эптиг байдалдарны тургузар.

Чижээлээрге, Кызыл хоорайның «Страна детства» 15 дугаар уруглар садын канчаар чаартып кылганын чуруктардан көрүп болур. Республиканың уруглар садтары болгаш өске-даа өөредилге черлери бо төлевилелге киржип, күрүнеден деткимче акшаларны ап, сайзыралче «базымнары» кылып турары өөрүнчүг-дүр.