2021 чылдың төнчүзүнде-ле республиканың чонун ук айтырыг дүвүредип эгелээн. Кышкы дыштанылга соонда көдээ суурларда школалар неделяда беш хүн өөренир чаа системаже шилчээн, а хоорай школалары эрги системада хевээр арткан.
Сөөлгү үеде ук айтырыг чидигленип, кайда-даа улустуң чугаалажыр темазы ол апарган. Чамдык ада-иелер беш хүн өөренир системаны деткээн, а бир чамдыызы чаа чүүлге удурланып эгелээн.
Россияның школачыларын неделяда беш хүн өөренир системаже киирер дугайында 2021 чылдың март айда-ла Федерация Чөвүлелиниң даргазы Валентина Матвиенко айтырыгны көдүргеш, «Уругларны кичээлдерге өөредирден аңгыда, оларның чогаадыкчы талаларын сайзырадыры база чугула болгай. Ынчангаш оларга янзы-бүрү бөлгүмнерже, секцияларже баар, арыг агаарга дыштанып, ойнаар үезин өөренип көөрүвүс чугула. Уруглар хөй үени ада-иези-биле эрттирер болза эки. Ынчалза-даа школа бүрүзү кандыг система-биле өөренирин, ада-иелер-биле сүмележип тургаш, боттары шиитпирлээр. Алды хүн өөренгеш, чаңгыс хүн дыштангаш уруглар чедир дыштанып албайн улаштыр-ла өөренир ужурга таваржыр. Ынчангаш мен бодаарымга, ук айтырыгны идепкейлии-биле өөренип көөрү чугула» — деп, ол саналдаан.
Ынчангаш Москва, Санкт-Петербург, Екатеринбург, Новосибирск дээн ышкаш улуг хоорайларның школалары неделяда беш хүн өөренир системаже шагда-ла шилчээн. Ынчалза-даа чамдык регионнар эрги система-биле өөренмишаан. 2021 чылдың төнчүзүнде ТР-ниң өөредилге сайыды Алексей Храмцов республиканың школаларынга чаа системаны киирер дугайында саналын киирген. Школа бүрүзү ада-иелерниң үзел-бодалдарын, боттарының бар байдалын өөренип көрүп тургаш, кандыг система-биле өөренирин боттары шиитпирлээр эргелиг. Ынчангаш кожууннар школалары чаа системаже шилчээн, а хоорайныы эрги хевээр арткан. А бир чамдык улус субботада өөренмейн баргаш, уруглар кудумчу кезиир чаңчыл тып алырындан оваарнып турар. Ынчангаш Республиканың немелде өөредилге төвү-биле харылзажып, ук айтырыгга хамаарыштыр бодалдарын дыңнадым.
Республиканың немелде өөредилге төвүнүң директорунуң оралакчызы Марина Александровна Монгуш: «Республиканың школалары беш хүн өөренир системаже кирбээн турда-ла бистиң төп ажылдап турган. Уругларның сайзыралынга кончуг чугула херек амгы үениң кванториум бар. Ол беш аңгы угланыышкынныг. Күзелдиг-ле уруглар кээп, чаа чүүлдерни билип ап турар. Бистиң төпте чүгле бичии уруглар эвес, а улуг улус-даа кээп турар.
Кызыл хоорайның немелде өөредилге төвү база ажылдап турар. Ол төпте барык дөртен хире бөлгүм бар. Республиканың немелде өөредилге төвү болганывыста, көдээде школаларга база дугуржулга езугаар чедип, уругларны ойнадып, оларны өөредип болур бис. Чүгле баш бурунгаар дугуржуп алыр. Школаларга немелде өөредилге төптерин канчаар организастаарының дугайында материалдар, программалар-биле дузалаар бис. Башкыларга ук темага хамаарышкан семинарларны эрттирерин планнап турар бис» деп чугаалады.
Өске регионнарда чурттап чоруур элээн каш чаңгыс чер-чурттугларывыс-биле база харылзашкаш, оларның ук айтырыгга хамаарыштыр бодалдарын дыңнадым.
Санкт-Петербург хоорайда чурттап чоруур Аясмаа Сергеева: «Тос чыл бурунгаар-ла бо хоорайда келген бис. Оглувус неделяда беш хүн өөренир. Пятницада өөренип кааптарга, өг-бүлевис-биле кайнаар-даа чорааш, улуг-хүнде чанып кээр бис. Чамдыкта эш-өөрү-биле-даа ужуражыр, чамдыкта кинолаар, хол бөмбүү ойнаар, янзы-бүрү бөлгүмнер баар база суббота хүнүн черле хоозун эрттирбес. Бирде кайнаар-даа барбайн, удуп дыштанып-даа алырга эки. Ынчангаш чаа системаның эки талалары хөй деп санаар мен. Улуг хоорайларга беш хүн боорга таарымчалыг, а Кызылга школалар чедишпес болганындан арай нарын айтырыглар тургустунуп келир ирги бе деп бодаар-дыр мен. Бир эвес чаа школалар тудуптар болза, беш хүн өөренири канчап-даа эки-дир ийин».
Республикада ниитизи-биле 20 немелде өөредилге төптери бар
Барыын-Хемчиктиң немелде өөредилге төптери – Ак-Довурак хоорай, Юбилейная кудумчузу, б.18, 8394-33-2-10-32; Центральная кудумчузу, б.6, 8394-33-2-11-31; Чкалов кудумчузу, б.27; Кызыл-Мажалык суур, Чадамба кудумчузу б.17.
Бай-Тайга кожуун – Тээли суурнуң Степная кудумчузу, 22а дугаар бажың; Комсомольская кудумчузу 32 дугаар бажың; «Авырал» немелде өөредилге төвү Ленин кудумчузу 22 дугаарлыг бажың, 8394-42-2-12-50
Чөөн-Хемчик кожуун – Чадаана хоорай, Ленин кудумчузу 5 дугаар бажың
Каа-Хем кожуун – Сарыг-Сеп суур, Кол Санжаа кудумчузу 2а дугаарлыг бажың. Харылзажыр дугаары: 8394-22-2-577
Кызыл хоорайның немелде өөредилге төптери – Кызыл хоорай, Чехов кудумчузу 13 дугаар бажың; Ленин кудумчузу 22 дугаарлыг бажың, харылзажыр дугаары: 8 394-22-3-18-04
Кызыл кожууннуң «Эврика» немелде өөредилге төвү –Ыраккы Каа-Хем, Таежная кудумчузу 13 дугаар бажың.
Мөңгүн-Тайга кожууннуң «Орнамент» немелде өөредилге төвү – Мугур-Аксы суур, Кошкар-оол кудумчузу, 55 дугаарлыг бажың.
Өвүр кожууннуң бичии уругларга чогаадылга бажыңы –Хандагайты суур, Октябрь кудумчузу.
Бии-Хем кожуун – Туран хоорай, Советская кудумчузу 11 дугаарлыг бажың.
Сүт-Хөл кожуун - Суг-Аксы суур, Интернациональная кудумчузу, 18 дугаар бажың.
Таңды кожууннуң «Челээш» немеледе өөредилге төвү – Бай-Хаак суур, Горький кудумчузу, 28 дугаар бажың.
Тожу кожууннуң «Өлчей удазыны» немелде өөредилге төвү – Тоора-Хем суур, Комсомольская кудумчузу, б.27.
Улуг-Хем кожуун – Шагаан-Арыг хоорай, Подгорная кудумчузу, 2 дугаар бажың, 8394-362-14-68
Эрзин кожууннуң «Ужук» немелде өөредиле төвү – Эрзин суур, Дружба кудумчузу, 35 дугаар бажың.
Айдың ОНДАР.
Чуруктарны маадырларның архивинден алган.
