Бүгү делегейде нептерээн халаптыг аарыгның уржуунда 300 муң безин четпес тыва чоннуң иштинден эвээш эвес улуг-биче таваржып, чырык өртемчейден чоруп турары дыка хомуданчыг. Ол хамчыктыг аарыгга тыва чоннуң, оюннарның төлептиг, ховар дээн оглу, өгбевис Сиин-оол Лакпаевич Оюн база таварышты.
Сиин-оол Лакпаевич Кочетов сумузунуң Межегей чурттуг Лакпа Кежеге оглу биле Дүнзенмаа Сиилбиир уруу Оюннарның өг-бүлезинге төрүттүнген. Сиин-оол Оюнну бүгү тыва чон, ылаңгыя культура, уран чүүл-биле чоок холбаалыг кижилер эки таныыр, билир дизе, чазыг чок. Чүге дизе ол чуртталгазының сөөлгү хонуунга чедир уран чүүлге, культурага бараан болуп келген.
С.Л. Оюннуң допчу намдары онзагай, солун. Ол 1934 чылдың сентябрь 10-да делегейде чараш дээн хоорайларның бирээзи, чурттуң төвү Москва хоорайга төрүттүнген. Канчап Москва хоорайга төрүттүнген дээр болза. Ачазы Москва хоорайга М.Фрунзе аттыг шериг академиязынга өөренип тургаш, өөнүң ишти Дүнзенмааны эдертип алгаш чораан. Ынчан аңаа Сиин-оол төрүттүнген.
Ооң ачазы Лакпа Кежеге оглу Оюн М.Фрунзе аттыг шериг академиязын 1937 чылда дооскан баштайгы тыва. Академиязын дооскан дугайында херечилелинде фамилиязын Границын деп бижээн. Чүге ынчаар адап каан дээрге, ол үеде ТАР-га турган болгаш, өске күрүне кижилерин орус ат-биле доостуруп турган. Академиязын Тывага доозуп келгениниң соонда, Лакпа Оюнну командир-комиссар кылдыр томуйлаан. 1938 чылдың февраль 23-те республиканың дээди шаңналы – Республика ордени-биле шаңнаан.
Авазы Дүнзенмаа Сиилбиир уруу 95 хар чедир чурттаан, Тывада улуг назылыгларның бирээзи чораан. Ол база Москва хоорайга КУТВ-ка (Коммунистический университет трудящихся Востока) өөренип чораан. Үш харлыг Сиин-оол биле хар четпес Эдикти божааш, өөредилгезин каар ужурга таварышкан. Өөнүң ээзи Академиязын доозуптарга, ийи оолдары-биле Тывазынче чанып келгеннер. Авазының ук төөгүзү узун назылыглар, ооң ава, ачазының кады төрээннеринден укталган өгбелери 90, 100 хар ажыр чурттап чорааннар. Оларның аразында Тывага баштайгы дипломнуг херээженнер эмчизи Анна (Таки-Сүрүн) Намбырал уруу Торжу, ол 95 харлыында чок болган. Ол өгбевис база Москва хоорайга өөренип чораан. Тываның улустуң чогаалчызы Кызыл-Эник Кудажының авазы 100 хар ажыр чуртаанын авам хөөкүй чугаалап орар чораан.
Сиин-оол Лакпаевичиниң чаш, школачы чылдары Тывада онза чурумалдыг чараш черлерниң бирээзи, баштайгы колхозтарның тургустунган чери база Тывавыстың алдарлыг кижилериниң төрүттүнүп, чурттап, ажылдап өскен чери – Таңды кожууннуң Чал-Кежиг суур. Ол бичии суурну чүге ынчаар бижип тур сен дээр болза, суурнуң кыдыындан Улуг-Хемивистиң база бир чараш адыры, көвей балык-байлаңныг Элегес хем агып чыдар. Аң-мең, тайга куштарлыг, тоорук, кат-чимистиг, мөөгүлүг арга-арыглыг тайгаларлыг оран. Тывага баштайгы суг станциязын ол суурнуң чоогунга туткан турган.
Сиин-оол Лакпаевич ада-иезинге чоргаарланып чоруурун чугаалаар кижи. Ачазы Лакпа Кежеге оглун ханныг репрессияның кызагдаашкыннары ооң амыдыралынга моондактарны чеже-даа катап тургусса-даа, ол төрээн чериниң төлептиг оглу дээрзин чонунга бадыткаан. Өөнүң ишти Дүнзенмаа Сиилбиир уруу-биле ажы-төлүн дээди эртемге чедирип, Тываның ховар дээн кижилерин өстүрүп каан.
Улуг оглу Сиин-оол Лакпаевич – Тыва АССР-ниң, Россия Федерациязының алдарлыг артизи, Россия Федерациязының ниити өөредилгезиниң Хүндүлүг ажылдакчызы. Ол Кызылдың 9 дугаар школазынга режиссер-башкы болуп ажылдааш, хөй-хөй өөреникчилерни уран номчулгага, сцена культуразынга, режиссурага өөредип-кижизиткен. «Тос-Карак» деп уруглар театрын тургускан. Сиин-оол Лакпаевич каяа-даа, кандыг-даа ажылга чорааш, тургузукчу, эгелекчи чоруун салбас, үргүлчү дилээшкинде чоруур чаңчылдыг. 2011 чылда Тывага ол Фехтование федерациязын тургузуп каан. Ол 50 чылдарның эгезинде Ленинград хоорайга фехтование талазы-биле институттуң чыынды командазының кежигүнү турган.
Амыдыралының сөөлгү хүннеринге чедир хөй-хөй аныяк артистерниң, режиссерларның сүмелекчизи болуп чораан. Дуңмалары: Эдуард Лакпаевич – дээди эртемниг юрист, Тыва Республиканың Дээди судунга судьялап чораан, халажылгада хүндүткелдиг судья, Александра Лакпаевна – дээди эртемниг, КГБ-ге ажылдап чораан, Анатолий Лакпаевич – Новосибирск хоорайның тудуг институдун дооскан, Шефчи Лакпаевич – бүгү назынында чолаачылап чораан, Тывага бир дугаар «Сугга дүшкен кижини камгалаан» деп медальдың эдилекчизи.
Сиин-оол Лакпаевич «Чуртталгамны аас-кежиктиг чурттап эрткен мен» – деп чугаалап олурары үстүнде бижээн чүүлдер бадыткап турар-дыр. Өскен сууру Чал-Кежиг деп бичии суурдан дыка хөй алдарлыг кижилер төрүттүнүп, чурттап, ажылдап чораанын кайгап олурар кижи болгай. Шынап-ла, олар «Тываның 20 чүс чылдың алдарлыг кижилери» деп төөгүлүг номда аттары кирген.
Тыва культурага, тыва уран чүүлге хөйнү кылып чораан улуг артизивис, режиссерувус Сиин-оол Лакпаевич Оюннуң чырыткылыг овур-хевири тыва көрүкчүлерниң, мөгейикчилерниң чүректеринге кезээ мөңгеде артар.
Сергей ОЮН.
