«Дагларым», «Чечектел-ле, Төрээн черим», «Шивижигеш», «Авам үнү» деп чараш ырларныӊ аялгазын болгаш барык алды чүс ажыг хөгжүм чогаалдарын, оларның аразында «Чечен биле Белекмаа» деп операны чогааткан сураглыг композитор Ростислав Докур-оолович Кенденбиль бо чылын 100 харлаар.
Ол Чөөн-Хемчик кожууннуӊ Кара-Дыт деп черге 1922 чылдыӊ май 30-де арат өг-бүлеге төрүттүнген. Ада-иези чаӊчыл ёзу¬гаар оглун ийи ат-биле адаан: шола ады – Кошкар-оол, шын ады – Кенденбиль.
Эге школага он дөрт харлыында өөре¬нип кирген. Кайгамчык чараш чуруур боорга, ону Москваныӊ уран-чурулга школазынга өөредир деп турган. Ынчалза-даа ол поездизинден озалдай берген.
📢Ада-өгбези – хөгжүмчүлер
1939 чылда Ойрот-Тура (Горно-Алтайск) хоорайга өөренир тыва сургуул¬дар-биле чоруур ужурга таварышкан. Даг-Алтайның башкы институдунуң чанынга турган Чөөн чүктүң ажылчы чоннарының факультединге баштайгы чугула билиг¬лерни чедип алган.
Ооӊ адазы, кырган-ачазы тыва улустуң аялгаларын национал хөгжүм херекселге ойнаар, ырлаар болгаш Алтай, Моолга сурагжаан турган. Ынчангаш хөгжүм-аялга дугайында эртемни улуг сонуургал-биле шиӊгээдип, магдолина, домбра деп хөгжүм херекселдеринге дораан ойнап өөренип алган.
Ада-чурттуӊ Улуг дайыны эгелей бээр¬ге, тыва сургуулдар төрээн чуртунче чанып келген. Тывага келгеш дораан, хөгжүм-шии театрынга артист, хөгжүмчү болуп, элээн каш чылдарда ажылдавышаан, уран чүүл номнарының делгелгезин, библиотеказын тургузуп, аңаа хөгжүм чогаалдарын өөренип, билиин калбартып, ханыладып турган.
Башкы институдунга орус дылды эки билир кылдыр өөренгени Россияның болгаш делегейниң алдарлыг хөгжүм чогаалчыларының бижээн аялгаларын хандыр шиңгээдип алырынга улуг идиглиг болган.
Ол үеде салым-чаяанныг тыва аныяктарны И. Исполнев, А. Аксенов, А. Шатин болгаш өске-даа педагогтар өөредип турган. Оларныӊ бирээзи – композитор Ростислав Миронович ооӊ чогаадыкчы салым-чаяанын эскергеш, хөгжүм-аялга уран чүүлүн шилип алырын сүмелээн. Куу¬лар Кенденбиль паспортизация үе-зинде адын Ростислав Кенденбиль кылдыр солуп алган. Чогаадыкчы уран-талантызын углап, амыдыралыныӊ оруун айтып берген башкызы-биле атташ кылдыр адааны ол.
📢ХХ чүс чылдың маадыры
Ростислав Докур-оолович – «Чээрби чүс чылда Тываныӊ алдарлыг кижилери» деп номнуӊ маадырларыныӊ бирээзи. Ооӊ допчу-намдарыныӊ дугайында дараазында одуругларны ында бижээн.
«Хөгжүм уран чүүлүнүң талазы-биле эртем-билиг чедип алыр дугайында ол үргүлчү бодап чораан. Ооң күзели 1954 чылда боттанган: Римский-Корсаков аттыг консерваторияның чанында Лениградтың хөгжүм училищезинге өөренип кирген. Нева хемде хоорайга чедип алган тускай эртеми, аңаа хандыр шиңгээдип алган билиглерни, чогаадыкчы чаа аргаларны берген болгаш улам сорук киирген.
Ооӊ өөнүӊ ишти, РСФСР-ниӊ алдарлыг артизи Екатерина Седип-ооловна: "Чаа-чаа хөгжүм аялгаларын чогаатпышаан, дүне-даа, хүндүс-даа могаг-шылаг чокка ажылдап келген. Ооң хөгжүм чогаалдарын республиканың дыңнакчылары бедии-биле үнелеп келген. «Чечен биле Белекмаа» деп опе¬раны чогаадыры-биле кедергей күже¬ниишкинниг ажылдаан. Ол хире улуг опера чогаадыры дээрге, кедергей нарын, берге» – деп сактып чугаалаан.
Ростислав Кенденбиль 47 харлыында Ленинградтыг консерваториязынга өөренип кирген. Ооң диплом ажылы «Чечен биле Белекмаа» деп операзын консерваторияның профессорлары бедии-биле үнелээн. Россияның алдарлыг дээди өөредилге черлериниң бирээзиниң доозукчузу улам хөй хөгжүм чогаалдарын чогаадып тургускан.
ТР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы, ТР-ниң улустуң артизи, Тываның Күрүне шаңналдарының лауреады, «Хүндүлел демдээ» орденниң эдилекчизи.
Национал композиторлар школазыныӊ үндезилекчизи Ростислав Кенденбильдиӊ адын 2002 чылда республиканыӊ уран чүүл школа-интернадынга тывыскан".
Ростислав Кенденбиль – тыва национал музыканыӊ классиги. Ооӊ чогааткан хөгжүм аялгаларын концерт бүрүзүнде дыӊнап турар бис.
Шылгараӊгай композитор Р.Д. Кенден¬бильдиӊ 100 харлаан юбилейинге турас¬кааткан улуг концертти Тываныӊ күрүне филармониязы белеткеп турар.
Р.ДЕМЧИК.
