1925 чылдың октябрь 1-де Кызыл хоорайның Ленин кудумчузунга 40 киловатт күштүг нефть-биле ажылдаар шимчедикчилиг электростанцияны ажыткан. Ол Тывага энергетика адырының эгелээн хүнү болуп, төөгүде арткан.
Оон бээр Тываның аңгы-аңгы кожууннарынче электри шугумун киирген. Тоора-Хем, Чазылар, Ырбан, Сыстыг-Хем, Мугур-Аксы, Кызыл-Хая, Тоолайлыг, Кунгуртуг, Балыктыг, Хүт, Сизим, Качык дээн ышкаш республиканың ырак суурларынга дизельдиг электри станциязын ажыглап турган.
Үениң сайзыралы-биле үстүнде ады кирген суурларда электри талазы-биле айтырыг колдуу шиитпирлеттинген деп болур. Ынчалза-даа Мөңгүн-Тайга болгаш Тожу кожууннарга ук айтырыгның үе-үе болгаш чидиглени бээрин билир бис.
Чижээлээрге, 2022 чылды уткуп тура, декабрь 30-де Мөңгүн-Тайга кожууннуң чурттакчылары электри чырыы чок арткан. Чырык чок караңгы черге Чаа чыл уткаан мөңгүн-тайгажылар социал четкилерге ол дугайында бижип эгелээн. Дүвүренчиг медээ дыңналып келген хүнде ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыг байдалды дораан хыналдага ап, ажылчын бөлүктү Мөңгүн-Тайгаже чорудуп, ук айтырыгны шиитпирлээн турган.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызынга ук айтырыгны эчизинге чедир шиитпирлээр даалганы берген.
Дарганың берген даалгазы кайы хире күүсеттинип турарын ТР-ниң одалга сайыдының бирги оралакчызы Эдуард Куулардан айтырдывыс:
– Бо хүнде Мөңгүн-Тайга кожуунда ийи дизельдиг электри станциязы чонну электри чырыы-биле хандырып турар. Курлавырга турган агрегат үрелген. Ынчангаш Чазактың акшаландырыышкыны-биле 2 чаа генераторну чагыдып алдывыс. Ол ийи чаа станция март айның 10-15 үезинде Тывага чедип кээр. Оларның бирээзи-ле 500 киловатт күштүг. Ынчап кээрге, Мөңгүн-Тайга кожуунда ажылдап турар 500 киловаттыг генераторувуска ийи электри станциязы немежип кээр. Оон аңгыда, Чазактан немей акша үндүрүп бээрге, шак-ла ындыг 500 киловаттыг электри станцияларын садып алыры планда көрдүнген. Ол беш электри станциязы келирге, шуптузун Мөңгүн-Тайгаже чорудар бис. Беш станцияның ийизи хүн бүрүде ажылдаар, өске ийизи курлавырга турар, а беш дугаарын септелге үезинде ажыглаар. Ынчангаш беш дугаар станцияны база ажыглаарынга белен кылдыр кожар бис. Мөңгүн-Тайгага турган дөрт эрги станцияны Тожу кожууннуң Тоора-Хемче көжүрер. Тоора-Хемде ажылдап турар станцияларга немей курлавыр кылдыр кожуп каар бис. Бо ажылды Тываның Чазаа биле ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызы кылып чорудуп турар. Баштайгы ийизин яамы саткан болза, планда көрдүнген беш электри станциязын Тываның Чазаа садар.
– Чүге Мөңгүн-Тайганың эрги станцияларын Тожуже көжүрерил, чаа станцияларны Тожуга берип болбас бе?
– Мөңгүн-Тайгада эрги электри станцияларының техниктиг параметрлери Тожуда станциялар-биле дөмей. Ынчангаш чаңгыс аайлап алыр деп шиитпирлээн бис. Ооң мурнунда бо ийи кожууннуң станцияларын чаңгыс бүдүрүлге черинден хары угда саткаш, ийи тарадыр чорудупкан турган бис.
Станцияларны солаан соонда, ук кожууннарга электри айтырыы черле экижиир дээрзинге идегеп турар бис. Чаа станция-биле ажылга тускай специалистер херек. Ынчангаш бо хүнде ук организацияларда ажылдап турар кадрларның билиин бедидер аргаларны өөренип көрүп турар бис. Дизель генераторлар, ылаңгыя ырак-узак кожууннарга, шак ышкаш ажылдаар ужурлуг.
Айдың ОНДАР.
