ТҮРЛҮГ-СҮРЛҮГ КҮЧҮТЕН МӨГЕ

Россияның хүрээлеңинче ТАР-ның эки тура-биле киргенинден бээр 76 чыл болган хүнү, 2020 чылдың октябрь 11-де, республика амыдыралында эң кол болуушкун Сүт-Хөл кожуунга демдеглеттинген дээр болза хөөредиг чок.

2020 чылда малчыннарның Наадым байырлалынга тураскааткан тыва хүреш турнириниң чемпиону база чаа "Тыва Республиканың Күчүтен мөгези" деп бедик хүндүлүг атты алганын демдег­лээн мөге Эрес Кара-Сал чону-биле өөрүшкүзүн үлежип,  Күчүтен мөгениң кежиин үлежир байырлал найырның тыва хүреш маргылдаазын Сүт-Хөл кожууннуң Суг-Аксы суурга эрттирген.

“Күштүглерниң күштүглери”, “шилин­дектерниң шилиндектери” ачыр-дачыр тутчуп каапкан соонда, ийи шыы­рак мөгелер артканда, Тываның Чаан мөгези Сайын-Белек Тюлюш шүүлген, Начын-Мерген Ооржак үжүүрлешкен.

 Аныяк, шыырак мөгеге Сайын-Белек октадыр чазып, кес кырынга четкеш, черле арга-дуржулгалыг болгаш кашпагай хүрештиг Чаан мөге алыспайн, шылгарап үнген. Дөрт хончуга келгеш, карыштыр балдырлаар деп арганы хенертен ажыг­лааш, Сайын-Белек Тюлюш Начын-Мерген Ооржакты октааш, шүүп каан. 

3-4-кү шаңналдыг черлерни  Начын мөге Алексей Монгуш база Март-оол Доржукай кайызы-даа Өвүр кожууннуң мөгелери тус-тузунда ээлээн.

Бо байырлыг хемчегге Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол база киришкен болгаш түрлүг-сүрлүг, күчү-күштүг “Тыва Республиканың Күчүтен мөгези” деп хүндүткелдиг атты бадыткап турар алдындан шуткуп кылган ылгавыр сүлде-демдектиг бөрттү Эрес Кара-Салга ба­йырлыг байдалга кедирген. 

Ооң-биле чергелештир Сүт-Хөл кожууннуң ажыл-ишчи чону алдарлыг мөге оглунга  “Тойота-Камри” деп чиик автомашинаны  белекке берген. Тыва хүрештиң бердинген мөгейикчизи (фанат) шүлүкчү Тимур Кадын-Наваның эскергени-биле алырга, “Демир-бора түрлүг-дүр, депшээн Күчүтен-даа сүрлүг-дүр, сүт-хөлчүлер чоргаар-дыр, Тываның Баштыңы Шолбан  Кара-оолдуң үезинде хүлээп алганы мерген угаанныг шиитпири-даа, кайгамчык болду, эр-хейлер!”

Тываның төөгүзүнде бир-ле дугаар “Тыва Республиканың Күчүтен мөгези” деп аттың эди­лекчизи,  амгы үеде тыва хүреш­тиң дүрүмү езугаар, “Тыва Республиканың Авырга мөгези” деп хүндүткелдиг аттың эдилекчизи Аяс Мон­гуштуң соонда,  ийи дугаар “Тыва Республиканың Күчүтен мөгези” Эрес Кара-Сал болганы ол.

Тыва хүрештиң дүрү­мүн­­че чоокта чаа киирген немел­де, чаартылгалар езу­гаар Наадымга турас­кааткан хүрештерге, 3-тен хөй шүглүрге, “Тыва Рес­публиканың Күчүтен мөгези” деп атты тыпсыры көрдүнген. Ынчангаш, малчыннарның Наадым байырлалынга тураскаат­кан тыва хүреш маргылдааларынга 3 удаа шүүлгеш, “Тыва Республиканың Чаан мөгези” деп хүндүткелдиг аттың эдилекчизи Эрес Кара-Сал ам “Тыва Республиканың Күчүтен мөгези” деп атты чедип алганы ол.

Мерген Ондар.

Тыва Республиканың күчү-күштүг Күчүтен мөгези деп бедик атка төлептиг болган сүлдези бедик Сүт-Хөл оглунга бедик деңнелдиг чедиишкини дээш, сеткилдиң ханызындан изиг байырым чедирип олур мен.

Күчүтен мөге 

Эрес Кара-Салга

Кызыл-Тайга кырын харап ужуп турар,

Кыйгы салган хову черниң Эзири дег,

Ырак дээрден олча харап шүүргедээш,

Ыдык атты күүсеткен сен, Эрес мөге.

Дыттар баштап Хөр-Тайганы дээскинип,

Дыргактарың хаяларга шалып бизээн,

Ылгын-дүрген Хартыга дег сергек болгаш,

Ылап бөгүн Күчүтен бооп бодарадың.

Бойдузуңга, сыннарыңга чалбаргаштың,

Бодап чоруур бодалдарың чедип алдың,

Ак-Көк Сүт-Хөл, кожуун, сууруң алдаржыды,

Акы-дуңмаң, төрел-чонуң байырлап тур.

Кызыл дериң халас барбаан өөрүнчүг-дүр,

Кымдан артык Валерьевич үнелеп тур,

Ылап мерген, көрүжү шуут делгем-не-дир,

Ынакшылы чонунга шуут шыырак-тыр.

Наадымнарга он чыл улай хүрешкештиң,

Алды үжүүр дөрт шүглүп делгерээштиң,

Алдар аттыг күчү-күштүг мөге болдуң,

Амы-хуумда аарыкчың мен өөрүп ор мен.

Октябрь 12, 2020 чыл.

Тимур Кадын-Нава.