«Шынның» почтазындан

Эрзин, Тес-Хем кожууннарның онзагай кижилериниң бирээзи, бистиң ачавыс, кырган-ачавыс, хүндүткелдиг өгбевис Виктор Балдирович Чопуй дүүн, март 18-те, мугур 80 харлаан юбилейин демдеглээн.

Шериг хүлээлгезин эрттирген соонда, «солдат — кезээде солдат» дээр болгай. Чүге дизе шеригден халашкан соонда, шериг кижини, херек апаар дээш курлавырже үндүрер. Ынчалза-даа 50 харга чедир халашкан солдат шериг хүлээлгелиг. Солдат кижи шериг хүлээлгезин эрттирип тургаш, Төрээн чуртун камгалаарын, чонунга бараан болур даңгыраан бээр. Ол даңгыраанга кезээде бердинген турар. Ынчангаш Россияга чылдың-на фев­раль 23-те Ада-чурттуң камгалакчыларының хүнүн эрттирип турар.

Чыраа-Бажы кайгамчык чараш суур болуп, Чыргакының төөгүзүнче кирген. Куу Шанчыг­ның Мойналыынга үне халып кээрге, суурнуң саң дорт кудум­чулары бир-ле дугаарында каракка көстүп келир. Суурнуң кыдыын­да агып чыдар кара сугда чаңгыс-даа дорт чер чок, шупту дыйлагар, сактырга, өжеге­рээн-даа ынчаар кылган-даа ышкаш. Элээн өскеп чыдарга, Чыргакы хемниң эриинде Үстүү-Шанчыг деп улуг даг база бар. Шанчыг­лар Чыраа-Бажы суурну камгалап,­ кадагалап-даа турганзыг.

Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында совет херээжен ужудукчу, 101 дугаар ужудукчу полктуң баштыңы чораан Валентина Гризодубованың январь 31-де төрүттүнген хүнүн демдеглээр. Дайын чылдарында аныяк ужудукчу Валентина фронтуга фашизмге удур херээженнерниң эвилелин…

Бистиң республиканың культура болгаш уран чүүлүнүң хоочуну, “Хүндүткелдиң демдээ” орденниң, “Күш-ажылга шылгарал дээш” мдальдың, “Бот-тывынгыр уран чүүлге чедиишкиннери дээш” хөрек демдээниң болгаш “Тыва Республиканың культуразының тергиини” хүндүлүг аттың эдилекчизи Р.М. Сат январь 1-де 70 харлаар. Улуг юбилейиниң бүдүүзүнде Раиса Монгушовна-биле ужуражып чугаалаштым.

Эрзин кожууннуң Нарын сумузунда «Уургай» КБК-ның даргазы Батаа Кунгаа эрткен чүс чылдың 90 чылдарындан тура тыва уксаалыг өшкү малды өстүрүп көвүдедир, шинчилээр, ооң дүгүн болбаазырадыр, малдың чаа породазын уксаажыдар ажылдарны чорудуп келген хоочун малчын. Батаа Бууевич хөй чылдар дургузунда кылып чоруур ажыл-ижинге хамаарыштыр ону дүвүредип чоруур айтырыгларын «Шын» солуннуң номчукчулары-биле үлешкен.

2021 чыл — Тываның тѳѳгүзүнде юбилейлиг чылдар-биле онзагай чыл. ТАР-ның 100 чыл ою, Ѳѳредилге яамызының 80 чыл ою, Тожу кожууннуң ѳѳредилге килдизиниң 80 чыл ою, Тожу кожууннуң алдарлыг Азас ортумак школазы (амгы үеде Адыр-Кежиг ортумак школазы) тургустунганындан бээр мугур чеден чыл оюн бо чылын демдеглеп эрттирип турар. Тѳѳгүге балаттынмас солун арыннарны хѳй-хѳй ѳѳреникчилер, башкылар, удуртукчулар, ажылчыннар арттырып каан.

Январьның 11-де Тываның В.М. Халилов аттыг күрүне филармониязынга чырыкче чаа үнген номнуң баштайгы таныштырылгазы болган. Ол дээрге Тыва Республиканың алдарлыг артизи Аяс Данзырынның чогаадыкчы ажыл-амыдыралынга тураскааткан “Чүрээм үнү, чүрээм согуу чүгле сенде…” деп ному-дур. Акаа чоннуң чоргааралы болу берген ыраажы оглу 2005 чылда орук айыыл-халавынга таварышкаш, амы-тынындан чарылганын канчап уттур боор. Аяс Данзырынның мөгейикчилеринге, чаңгыс чер-чурттугларынга, уран чүүлге ынак бүгү чонувуска ол улуг чидириг болганы чугаажок.

Бо эрги чурукту көрүп кааш, ынчангы студент чораан эш-өөрүмнү сактып, ажы-төлдери сонуургап көөрлер боор деп бодал-биле чоруттум. Чуруктуң артында «Кызыл. Азияның төвү. 1965 чыл» деп бижээн. Ынчан бо чурукту май байырлалдарынга уткуштур «Шын» солунга үндүрген. Чурукту ынчан «Шын» солун редакциязынга ажылдап турган акым Окан-оол Намчылак үндүрген чүве.

Амбын ноян Өлзей-Очур баштаан дүжүметтерниң дарлалы Тыва черге аажок кадыг-дошкун турган. 1883-1885 чылдар үезинде ядыы чонну бастып дарлаары эмин эрткен үе турган. Ындыг байдалды анаа-ла көрүп олурар эвес, тыва чоннуң эрес-кашпагай бурунгаар көрүштүг оолдары Самбажыкка баштадып алгаш, ча-согун, хылыш-моңун туткаш, хосталга дээш тура халышканнар. Олар дарлакчыларның 9 эриизи – күштүг хоойлузундан коргуп, дадай дивээннер. Дүжүметтер самбажыктардан коргуп эгелээннер. Олар моол дүжүметтерден дуза дилээр ужурга таварышканнар.