«Шынның» почтазындан

Совет партия үезинде ажылдап чорааш, атеист турганым аргажок. Сөөлгү үеде тыва чаңчылдарга, чүдүлгеге сонуургалдыг апарган болгаш, ыңай-бээр чорааш, ыдыктыг черлерни билип ап, доктаарым албан. Чай келирге-ле, уругларым-биле аржааннап, агаарлап, Бай-Тайганың Шивилигге чедир куду кожууннарже чедер бис. Бурган-сагыызыннарга чалбарып, лама-башкыларга кирип алырга, сагыш-сеткилге чиик, чорук-херек аайлажып, бүдери магалыг.

2021 чылдың сентябрь 19. Кызылга кайгамчык аяс, чылыг хүн болду. Ол хүн мен соңгулда участогунга эртежик чеде бергеш, соңгукчу хүлээлгемни күүседип, Тываның Баштыңынга Владислав Ховалыгны, ооң соонда «Чаңгыс демниг Россия» партиязын улуг идегел-биле соңгааш, бажыңымга келгеш, дүүн белеткеп алганым улуг рюкзагымны чүктепкеш, Дөгээ дааның бажы кайы сен дээш, шалыпкын чоруптум.

Бо чылын Тыва Арат Республиканыӊ тургустунганындан бээр 100 чыл оюн Тывада демдеглеп эрттирип турар. ТАР-биле кады деӊге төрүттүнген, ооӊ сайзыралынга улуг үлүг-хуузун киирип келген хүндүлүг өгбевис Күжүгет Серээевич Шойгу база 100 харлап турар.

Тыва Арат Республиканыӊ үндезилеттингенинден бээр 100 чыл болган төөгүлүг байырлал өг-бүле бүрүзүнге онзагай болуушкун бооп артар. Ук улуг байырлал Чыкай аймакка база бодунуу-биле тускай, чараш белекти сөӊнеп берген.

Барыын-Хемчик кожууннуң Ак сумузу девискээр талазы-биле эң улуг суму болур. Ооң баштайгы төвү Ак хемниң оң талакы эриинге чурумалдыг Арыс­канныг-Арыг деп бичии суурга турганын 1951 чылда эге школага белеткел клазынга өөренип тургаш билир апарган мен. Ынчан ол бичии суурга эге школа, дазылга (интернат), школаның столоваязы, чунар-бажың, көдээ клуб, эмчи бажыңы, хол-биле ыяш дилер пилорама, садыг, 5 чурттакчы бажыңнар турган.

Албадалдыг күүселде органы­ның амгы үеде системазы шудургу болгаш бодунуң ажылынга бердинген аныяк ажылдакчылар чок болза болдунмас. Хүнден хүнче олар суд ажыл-агыйының тургус­тунган чурумун хандырбышаан, Россияның Федералдыг суд приставтар албанының төөгүзүн тургузуп турарлар. Оларның бирээ­зи аныяк ажылдакчы Алдай-оол Одекей.

Мөңгүн-Тайга кожууннуң Шегетей деп черде эрес-кежээ сарлык кадарчызы Эрес-оол Иргитти танывас, билбес кижи ховар. Ол салгал дамчаан малчын. Ооң кырган-ачазы Михаил Көже алдарлыг сарлык кадарчызы, “Ленин” ордениниң эдилекчизи, ол ышкаш ада-иези Бора-Кыс, Хүлер-оол Иргиттер ол-ла Шегетейниң алдарлыг малчыннары чораан.

Бистиң тыва чоннуң чүве тоовазын бо-ла чорааш кайгаар мен. Ынчап чүве тоовайн чорувуста, амыдырал, ооң уг-шии сыр-дедир өскерилген болдур ийин. Чон политика мырыңай билбес, ону сонуургавастаан. Ол нарыыдаан, өлүмнүг аарыглар сөөртүп алган аза-четкер ышкаш аравыста келген.

Чамдык кижилер хамчыктыг аарыгга удур тарылгадан коргуп турар. Оон сестип корткан бичии-даа херээ чок, харын-даа эмнээр шынарлыг. Ооң шынарының дуга­йында сеткүүлден номчаан мен. Тарыдыпкан соонда вакцина ол кижиниң күштүг аарып…

Бо айның эгезинде “Серебрянка” профилакторийге ырак-чооктан 40 хире кижи кээп дыштандывыс. Өвүрнүң Дус-Дагдан Кызыл-Уруг Санчат-оол, Эрзинден Валентина Чоо­ду, Эрги-Барлыктан Зинаида Саая, Ак-Туругдан Мария Шойдан-оол, Терлиг-Хаядан Татьяна Севекпут, Балгазындан Кара-кыс Хуваа олар-биле кады эки эмненип, дыштанып алдывыс.