Шагаа-2020
Бо чаңчылды 2009 чылда Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол баштаан эр кижилер эң-не баштай эрттиргеннер. Оон бээр-ле Дөгээ даанга саң салырын чон“Төре саңы” деп адай берген. Бо ёзулалга киржири-биле республиканың кожууннарындан, сумуларындан, харын-даа мырыңай Россияның өске регионнарындан кижилер кээп турар.
Ак Күске чылдың Шагаа бүдүүзүнүң эртенинде даң бажында караңгыда Дөгээ дагның баарын өрү саң салыр черже шуушкан кижилер хөй.
Республикага билдингир кижилерниң бирээзи, стюардессалап ажылдап чораан Наталья Хомушкуга ужуражы бердивис.
– Мээң эжим Хакас Республиканың улустуң артизи Людмила Александровна Арыштаева тыва Шагааны көрүксээш, албан-биле Кызылга келгени бо-дур – деп, Наталья Балгановна чугаалаарга:
– Тыва улус Шагааны канчаар эрттирерин шагда-ла дыка сонуургап чораан мен – деп, Людмила Александровна эжинге улажы берди. – Дөгээ дагның бедиинге саң салырын көөр дээримге, ынаар херээжен кижилер барбас чаңчыл бар чүве ышкажыл. Ынчалза-даа сыгыр даң бажында, бедик дагга, ак Күске чылды уткааным меңээ чаа чогаадыкчы чедиишкиннерни сөңнээр боор.
– Ам-даа шыдаш, оглум – дээн үн дыңнааш, ооң уунче көре бээримге, элээди оол биле ачазы мээң үстүмде үнүп бар чорлар. Адашкылар-биле чугаалажыр дээш, оларның соон ызырты “саң салырже” үнүп келдим.
– Мээң оглум Мерген Күске чылдыг, 2020 чылда он ийи харлаар, чылы кирер. Бодунуң чылын оглум Дөгээ дагның бедиинге уткуп алзын, сүлде-сүзүү бедик болзун дээш, бээр үнүп келдивис – деп, Айдың Ооржак чугаалады.
Тываның Баштыңы чон-биле мендилежип, амыр-менди солушкаш:
– Чыл санаашкынын баштаан Күске чылы келгени-биле үениң ээлчеглиг база бир эргилдези эгелээн. Бистер ол чаа эргилдеже кирип, Күске чылын уткуп ап тура, эрткен үеже хая көрнүп, чүнү кылганывысты түңнеп, сайгарып, келир үеде чүнү кылырывысты бодап, мурнувуска чаа сорулгаларны салып турарывыс ол-дур – деп чугаалады. – Бо даң бажында Кызыл хоорайның, кожууннарның, сумуларның саңнарын база кыпсып үндүрер. Оран-таңдывыска мөгейип, чалбарып, оон кежикти дилеп алыылыңар.
Шагаа бүдүүзү, саң салыры, чолукшууру деп улусчу ёзу-чаңчылдар дугайында чыылган чон-биле Шолбан Кара-оол чугаалажып, аныяктарга айтырыгларны салып, харыыларны дыңнап, чамдыктарынга тайылбырны берген.
– Саң салырының ёзулалынга киржири-биле бистиң хоочуннарывыс болгаш өске регионнардан аалчылар Дөгээ дагда келген. Тываның эң ат-алдарлыг кижилериниң бирээзи, тываларның аразындан хостуг хүрешке баштайгы спорт мастери, эртемден башкы Өргелээр Чүвүрекович Ондар бистиң аравыста тур – деп, Шолбан Кара-оол чонга дыңнаткаш, аңаа сөстү берген.
Шагаа байырлалы, Күске чылы-биле Өргелээр Ондар чыылганнарга байырны чедиргеш, аас-кежикти, каң кадыкшылды, ажыл-ишке чедиишкиннерни, ат-алдарны, акша-төгерикти кижи бүрүзүнге күзээн.
Тывада Шагаа байырлалынга өске черлерден келген аалчылар республиканың бүгү чонунга ажыл-ишке, амыдыралга чедиишкиннерни күзеп, байырны чедиргеннер. Чылыг сөстер, чаагай күзээшкиннер дээш Шолбан Кара-оол Красноярск, Екатеринбург, Москва, Абакан дээш өске-даа хоорайлардан келген аалчыларга өөрүп четтиргенин Тываның чонунуң мурнундан илереткен.
От бурганның дугайында чыылган чонга Джампел Лодой башкы тайылбырлаан соонда, Таңды кежииниң номун ламалар номчааннар. Күскениң ынак чеми тарааны номчулга үезинде лама башкылар болгаш кижилер черге, оран-таңдыга өргүп олурганнар.
Ном номчулгазы доозулган, оран-таңдыдан кежик дилээриниң ёзулалы эрткен соонда, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол үениң чаа эргилдезиниң, Күске чылының саңын дээрже чалбыышталдыр кыпсып үндүрүп, ону ак чеминиң дээжизи-биле чемгерген.
Дөгээ дагның бедиинге кывыскан саңның дээрже бедидир чалбыышталдыр хып үнгени, харның бысканнап чаап турары ак орукту оштаан оран-таңдының онзагай эки демдээ-дир деп, Камбы-лама Лодой башкы тайылбырлаан.
Шаңгыр-оол Моңгуш.
Даян ДАНСЮРЮННУҢ тырттырган чуруктары. #Шын
